Standardowa pętla czy przesunięcie fazowe – kiedy rozwiązanie wielopętlowe ma sens?
Rozlewanie pola i przesłuchy – typowe wyzwania dla pętli indukcyjnej
Standardowa pętla indukcyjna (perymetryczna) w praktyce tworzy stosunkowo jednolite pole magnetyczne wewnątrz wyznaczonej strefy odsłuchu, jednak (wraz z proporcjonalnie malejącą intensywnością) to pole „wylewa się” poza obręb tej strefy. Zjawisko to (tzw. overspill) oznacza, że użytkownicy pętli mogą odbierać sygnał także kilkukrotnie dalej niż szerokość samego pomieszczenia. Analogicznie, pole magnetyczne rozprzestrzenia się również pionowo – system pętli prostej może być słyszalny do ok. 3–4 m nad i pod pętlą. W praktyce powoduje to, że w sąsiadujących pomieszczeniach lub innych obszarach z zainstalowanymi pętlami słyszymy niezamierzony „przesłuch” (crosstalk). Może to prowadzić do sytuacji, że użytkownik przesuwa się między pomieszczeniami i nieświadomie ciągle słyszy tę samą transmisję (np. ogłoszenia z korytarza w poczekalni) lub nawet słyszy prywatną rozmowę z innego pomieszczenia. Overspill może też zakłócać inne urządzenia (np. gitary elektryczne czy mikrofony) w pomieszczeniu obok.
Na rysunku przedstawiono schemat typowego układu pętli indukcyjnej w sali (czerwony obrys) i ilustrację rozkładu pola magnetycznego w jej otoczeniu. Widać, że pole jest najsilniejsze w obszarze pętli, ale również sięga poza salę (białe łuki), co w praktyce powoduje „ciepły punkt” odbioru poza przeznaczonym obszarem. Overspill można minimalizować przez specjalne układy pętli (np. wielopętlowe przesunięcia fazowe) lub rozwiązania anulujące pole poza strefą – jednak prosta pojedyncza pętla bez korekty tego zjawiska zawsze będzie je generować. Warto też pamiętać, że budynki z dużą ilością konstrukcji metalowych (podłogi, sufity, stelaże) dodatkowo wypaczą rozkład sygnału – klasyczna pętla w takim przypadku może skutecznie działać tylko w niewielkiej części sali. Zgodnie z zaleceniami norm pętla indukcyjna powinna być projektowana tak, aby w strefie odsłuchu pole było w miarę jednorodne (zmiany ±3 dB), co trudno osiągnąć w dużych czy „metalowych” pomieszczeniach bez specjalnych rozwiązań
Przesunięcie fazowe – kiedy wielopętlowe systemy mają sens
W systemie z przesunięciem fazowym (wielopętlowym) stosuje się co najmniej dwie pętle ułożone równolegle, z odpowiednim przesunięciem fazowym sygnału między nimi. Taka konfiguracja pozwala kształtować rozkład pola magnetycznego wewnątrz sali i znacznie ograniczać jego rozprzestrzenianie się poza obręb pętli. Przesunięcie fazowe jest szczególnie wskazane tam, gdzie tradycyjna pętla generuje nadmierne rozlewanie pola lub nierównomierny zasięg – np. w dużych salach konferencyjnych, kinach, teatrach czy przy balkonach. W praktyce przesunięcie fazowe (często zwane „phased array”) znacząco zmniejsza tzw. spill, czyli niezamierzone wycieki pola, oraz poprawia pokrycie w głębokich częściach pomieszczeń.
Stosowanie przesunięcia fazowego rozwiązuje kilka typowych problemów projektowych. Dzięki sterowaniu fazą można skierować więcej energii głęboko do sali i ograniczyć pole blisko pętli (np. przy ścianach). To znaczy, że pole magnetyczne jest bardziej „spłaszczone” i mniej przecieka do pomieszczeń przyległych. Jednocześnie wielopętlowe układy mają wbudowaną kompensację wpływu metalu: elektryczne wzmocnienie i przesunięcie fazy można dobrać indywidualnie dla różnych pętli, co wyrównuje tłumienie pola przez metalowe elementy. W praktyce oznacza to, że w obecności stalowych belek czy kratownic phased array potrafi zachować równomierność sygnału, podczas gdy jedna pętla byłaby tu nieefektywna.
Kiedy zastosować przesunięcie fazowe? – zalecany jest on zawsze tam, gdzie zwykła pętla nie spełni wymagań: duże sale (stadiony, kościoły, aule) czy obiekty z sąsiadującymi z pętlą strefami wymagającymi wyizolowanego przekazu. W salach konferencyjnych i poczekalniach – jeśli blisko są inne sale lub korytarze – phased array pozwoli uniknąć „przesłuchów” oraz utrzymać stałe natężenie sygnału w całym pomieszczeniu. Często w kościołach i salach wystawowych (gdzie są kryształowe żyrandole, organy, metalowe kratownice) phased array jest wręcz konieczny, by zapewnić zgodność z normą i dobrą słyszalność na całej powierzchni. Firma C-TEC opisuje swoje nowe wzmacniacze z przesunięciem fazowym jako idealne właśnie do „wysokoprofilowych” instalacji AFILS wymagających minimalnego rozlewania pola i równomiernego zasięgu bez martwych pól.
Normy i wytyczne projektowe
Każdy system pętli indukcyjnej musi być zaprojektowany i wykonany zgodnie z odpowiednimi normami. Podstawową polską normą jest PN-EN 60118-4:2015+A1:2018 „Elektroakustyka – Aparaty słuchowe – Część 4: Układy pętli indukcyjnych” – określa ona wymagania dotyczące natężenia pola magnetycznego i jego jednorodności w strefie odsłuchu. Zgodnie z tą normą minimalne natężenie sygnału na wysokości ucha słuchacza powinno wynosić ok. 400 mA/m (rms), a dopuszczalna zmienność pola w całej strefie ±3 dB. W praktyce oznacza to, że projektant musi dobrać moc wzmacniacza i układ pętli tak, aby spełnić te parametry; jeśli pole jest zbyt słabe lub nierówne, słuchający będą mieli trudności ze słyszeniem.
Dodatkowo, norma PN-BD–IEC TR 63079:2017 (polska wersja IEC TR 63079) to rodzaj „kodeksu dobrych praktyk” – zawiera wskazówki projektowania systemów pętli indukcyjnych (także z przesunięciem fazowym) oraz oceny zgodności z normami. Natomiast PN-EN 62489-1:2010+A2:2018 opisuje metody pomiarów i określania charakterystyk układów pętli (przydatna przy odbiorach i testach akceptacyjnych). Przy odbiorach trzeba także uwzględnić wymagania PSP (Państwowej Straży Pożarnej) oraz CNBOP. Wytyczne PSP dotyczą m.in. dostępności informacyjno-komunikacyjnej: instalowana pętla musi spełniać wymagania normy PN-EN 60118-4:2015-06, być odpowiednio oznaczona (symbol “T” zgodny z PN-EN 301 462) oraz personel musi być przeszkolony w obsłudze systemu. Oznacza to, że punkt z pętlą (np. stanowisko obsługi) oraz całe wejście do budynku powinny mieć widoczny piktogram T informujący o pętli dla niedosłyszących. Dodatkowo, kable pętli muszą być zabezpieczone (nie mogą leżeć luźno na podłodze) tak, by nie stwarzały zagrożenia.
| Dokument / norma | Co reguluje (sens praktyczny) | Co uwzględnić w projekcie | Co potwierdzić przy uruchomieniu / odbiorze | Typowe ryzyka niezgodności |
|---|---|---|---|---|
PN-EN 60118-4 Norma wydajności systemu pętli dla aparatów słuchowych (telecewka). | Wymagania dot. pola magnetycznego w strefie odsłuchu, jednorodności oraz kryteria oceny jakości przekazu. |
|
| Najczęściej Zbyt słabe pole lub „dziury” pokrycia; przester; nieuwzględnione straty od metalu; nadmierne rozlewanie pola poza strefę. |
PD IEC TR 63079 Kodeks dobrych praktyk (projekt, instalacja, testy, eksploatacja AFILS). | Praktyczne wytyczne uzyskania zgodności i przewidywalnego działania w realnym obiekcie. |
|
| Brak testów w pomieszczeniach sąsiednich; błędna geometria pętli; nieadekwatny dobór rozwiązania do udziału metalu. |
PN-EN 62489-1 Metody pomiarów i specyfikowania parametrów komponentów AFILS. | Jak mierzyć i deklarować parametry urządzeń i elementów toru w sposób porównywalny. | Przykładowe systemy C-TEC w ofercie FUMAROW ofercie FUMARO znajdują się urządzenia C-TEC dostosowane do różnych zastosowań:
Wszystkie powyższe urządzenia są w stanie wygenerować wymagane natężenie pola i posiadają regulacje (wzmocnienia, kompensacji metalu) ułatwiające adaptację do warunków sali. W dokumentacji C-TEC odnotowano, że m.in. PDA200E po prawidłowym montażu jest zgodny z normą EN 60118-4, a PDA103C „przewyższa wymagania” norm (właśnie dzięki regulacji i sprzężeniu). Dobierając sprzęt, warto więc kierować się metrażem i przeznaczeniem: duże sale – wydajniejsze, wielokanałowe wzmacniacze (phased array), punkty kasowe – kompaktowe jednostki do 1–2 m². Instalacja i testowanie – jak unikać błędówPodczas montażu pętli indukcyjnej łatwo popełnić błędy pogarszające jakość systemu. Przede wszystkim kable pętli powinny biec równolegle do ścian na całym obwodzie sali, z zachowaniem odległości co najmniej kilku centymetrów od metalowych elementów. Pętlę montuje się zazwyczaj pod posadzką (np. pod wykładziną) lub tuż przy ścianach; jej kształt powinien odwzorowywać kształt sali. Nie wolno układać przypadkowych nitek czy pętli prowadzących do środka pomieszczenia (inne niż zaprojektowane przebiegi), ponieważ generują one dodatkowe „kiełki” pola powodujące nierówności. Ważne jest też użycie odpowiedniego przewodu – najczęściej płaskiej taśmy miedzianej o przekroju 1–2 mm², zgodnie z zaleceniami producenta. Typowe błędy projektowe i wykonawcze obejmują:
Dodatkowo, należy zwrócić uwagę na prawidłowe przygotowanie instalacji pod kątem odbiorów PSP i CNBOP. Oprócz oznakowania pętli (symbol T) wymagane jest zabezpieczenie okablowania – kable nie mogą wchodzić w drogę ewakuacyjną czy być narażone na uszkodzenie mechaniczną. Personel odpowiedzialny za obiekt powinien też być poinformowany o działaniu pętli i umieć ją włączyć/wyłączyć oraz skontrolować sygnał. Przy odbiorach instalacji jako środek zaradczy przed overspillem można zastosować dodatkowe pętle kasujące (anulujące pole poza budynkiem) lub zwrócić się o ekspertyzę do specjalisty, który sprawdzi zgodność z normami. Podsumowując, wybór między standardową pętlą a systemem phased array zależy od warunków danego pomieszczenia. W małych i mało problematycznych salach zwykła pętla wystarczy, ale w większych obiektach, przy pobliskich pomieszczeniach czy metalowej konstrukcji warto zastosować rozwiązanie wielopętlowe. Poprawnie dobrane urządzenia (jak PDA200E, PDA5/SW, PDA11/DW, ML1 czy PDA103C od C-TEC) oraz staranna instalacja i pomiary gwarantują, że system pętli indukcyjnej zapewni użytkownikom słyszalny, stabilny sygnał zgodny z normami PN-EN 60118-4, a zarazem unikniemy zakłóceń i przesłuchów. Przestrzeganie wytycznych technicznych i norm, a także nauka na typowych błędach (jak opisano powyżej) pozwoli na zaprojektowanie skutecznego i bezpiecznego systemu pętli indukcyjnej. Skontaktuj się z namiJeśli potrzebujesz pomocy lub chcesz skonsultować projekt systemu pętli indukcyjnej, zapraszamy do kontaktu: |
