Wymagania prawne i normy dla systemów oddymiania i sygnalizacji pożaru

PrzezAgata Nosek
Przycisk ROP AWEX, FUMARO

Systemy Oddymiania i Systemy Sygnalizacji Pożaru (SSP) – Wymagania Prawne i Normy (Polska 2025)

Systemy oddymiania oraz systemy sygnalizacji pożaru (SSP) stanowią kluczowe elementy zabezpieczeń przeciwpożarowych we współczesnych obiektach budowlanych. Ich zadaniem jest wczesne wykrycie pożaru, powiadomienie osób i służb ratunkowych oraz aktywacja urządzeń chroniących życie i mienie. Poniższe kompendium przedstawia aktualne (2025) wymagania prawne w Polsce – w tym przepisy ustawowe, rozporządzenia i normy techniczne – dotyczące projektowania, instalacji i odbioru systemów SSP i oddymiania w budynkach, a także obowiązki uczestników procesu budowlanego i przykłady klasyfikacji stosowanych urządzeń. Wszystkie informacje podano w oparciu o obowiązujące regulacje oraz praktykę inżynierską, z zachowaniem precyzyjnego, fachowego języka branżowego.

1. Podstawy prawne ochrony przeciwpożarowej w Polsce

Wymagania dla systemów przeciwpożarowych wynikają z kilku aktów prawnych najwyższego rzędu. Kluczowe przepisy prawa regulujące zabezpieczenia przeciwpożarowe budynków to:

  • Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej – określa ogólne obowiązki w zakresie zabezpieczenia przed pożarem, w tym obowiązek wyposażania obiektów w wymagane urządzenia przeciwpożarowe oraz utrzymania ich sprawności.

  • Ustawa z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane – definiuje podstawowe wymagania, jakie muszą spełniać obiekty budowlane (w tym bezpieczeństwo pożarowe), oraz obowiązki uczestników procesu budowlanego: inwestorów, projektantów, kierowników budowy i użytkowników obiektów.

  • Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie – zwane potocznie Warunkami Technicznymi. Określa szczegółowe wymagania techniczno-budowlane dotyczące bezpieczeństwa pożarowego budynków, takie jak podział obiektów na strefy pożarowe, długości dróg ewakuacyjnych, wymagania dla oddzieleń przeciwpożarowych oraz obowiązek instalowania określonych systemów (SSP, oddymiania, DSO itp.) w zależności od kategorii budynku.

  • Rozporządzenie MSWiA z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów – akt wykonawczy do ustawy ppoż., który enumeratywnie wskazuje, jakie obiekty muszą być wyposażone w urządzenia przeciwpożarowe, w tym w system sygnalizacji pożaru, urządzenia oddymiające, gaśnice, oświetlenie ewakuacyjne itp.

  • Inne akty wykonawcze: W kontekście systemów ppoż. istotne jest także rozporządzenie MSWiA z 20 czerwca 2007 r. ustanawiające wykaz wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego, które podlegają obowiązkowej certyfikacji lub dopuszczeniu do użytkowania. Na jego podstawie elementy systemów przeciwpożarowych (np. czujki pożarowe, klapy oddymiające, urządzenia sterujące) muszą posiadać certyfikat zgodności – w Polsce zazwyczaj Świadectwo Dopuszczenia CNBOP – o ile nie są objęte unijnymi normami zharmonizowanymi i oznakowaniem CE.

2. Wymagania prawne dla Systemu Sygnalizacji Pożaru (SSP)

System Sygnalizacji Pożaru (określany także jako SAP – System Alarmu Pożarowego) to zespół czujek, ręcznych ostrzegaczy pożarowych, central alarmowych i urządzeń sygnalizacyjnych, służący do wczesnego wykrywania pożaru i alarmowania. Polskie przepisy jasno precyzują, w jakich obiektach SSP jest obligatoryjny. Zgodnie z przepisami, system sygnalizacji pożarowej musi być zainstalowany w następujących budynkach (o ile spełniają one podane kryteria wielkości lub liczby osób):

  • Obiekty handlowe i wystawowe: jednokondygnacyjne o powierzchni strefy pożarowej ponad 5 000 m², lub wielokondygnacyjne o powierzchni strefy pożarowej ponad 2 500 m². Dotyczy to m.in. galerii handlowych, dużych sklepów wielkopowierzchniowych, hipermarketów i targów.

  • Budynki widowiskowe i rozrywkowe: teatry (ponad 300 miejsc), kina (ponad 600 miejsc), sale widowiskowe i sportowe (ponad 1500 miejsc) oraz budynki gastronomiczne (restauracje, kluby) o liczbie miejsc konsumpcyjnych powyżej 300.

  • Budynki służby zdrowia i opieki: szpitale (ponad 200 łóżek, dla psychiatrycznych ponad 100), sanatoria (ponad 200 łóżek), domy pomocy społecznej i ośrodki rehabilitacji dla niepełnosprawnych (ponad 100 łóżek).

  • Budynki użyteczności publicznej wysokościowe i wysokie: wszystkie budynki zaliczane do kategorii wysokich (W) i wysokościowych (WW) użyteczności publicznej muszą mieć SSP. W praktyce dotyczy to budynków użyteczności publicznej o wysokości powyżej 25 m (wysokich) oraz powyżej 55 m (wysokościowych).

  • Budynki zamieszkania zbiorowego: duże hotele, akademiki, internaty itp. – jeśli przewidywany pobyt tych samych osób przekracza 3 doby i jest więcej niż 200 miejsc noclegowych, a także pozostałe budynki zamieszkania zbiorowego (np. hostele, pensjonaty) z ponad 50 miejscami noclegowymi.

  • Obiekty infrastruktury i archiwalne: archiwa wyznaczone przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych, muzea i zabytki wskazane przez Generalnego Konserwatora Zabytków (w uzgodnieniu z PSP), ośrodki przetwarzania danych o znaczeniu krajowym/wojewódzkim/resortowym, duże centrale telefoniczne (ponad 10 000 numerów lub tranzytowe 5 000–10 000 numerów).

  • Garaże podziemne: garaże wielostanowiskowe podziemne, w których powierzchnia strefy pożarowej przekracza 1 500 m² lub garaże na więcej niż jednej kondygnacji podziemnej.

  • Transport publiczny: stacje metra i kolei podziemnych, dworce kolejowe i porty (lotnicze, morskie) przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 500 osób.

  • Inne obiekty: banki z salą operacyjną większą niż 500 m² oraz biblioteki, których zbiory stanowią narodowy zasób biblioteczny.

Jeżeli obiekt spełnia przynajmniej jedno z kryteriów (np. powierzchni lub liczby osób) dla danej kategorii, instalacja SSP jest obowiązkowa z mocy prawa. W innych obiektach system może być zainstalowany fakultatywnie, co często bywa wymagane przez ubezpieczycieli lub wynika z analizy ryzyka pożarowego.

Warunki Techniczne uzupełniają powyższe wymagania – np. § 209 WT stanowi, że w budynkach wysokich i wysokościowych, a także w niektórych rozległych budynkach średniowysokich, należy przewidzieć urządzenia alarmowe, w tym DSO (Dźwiękowy System Ostrzegawczy) i system sygnalizacji pożaru, zapewniające skuteczne ostrzeganie ludzi o zagrożeniu. Ponadto WT określają, że SSP powinien automatycznie sterować innymi instalacjami przeciwpożarowymi budynku (jak systemy oddymiania, klapy pożarowe, windy itp.), aby w razie pożaru wszystkie systemy działały skoordynowanie.

W praktyce centralka SSP pełni rolę nadrzędną – po wykryciu pożaru może ona uruchomić np. klapy dymowe, wyłączyć wentylację bytową, odblokować drzwi ewakuacyjne, włączyć oświetlenie ewakuacyjne i DSO, zgodnie z tzw. scenariuszem pożarowym dla obiektu.

Projektowanie SSP musi uwzględniać podział budynku na strefy pożarowe i strefy alarmowe, rozmieszczenie czujek zapewniające wykrycie pożaru w każdej części obiektu oraz eliminację fałszywych alarmów. Obowiązujące normy (omówione dalej) określają szczegółowo wymagania co do czułości i rozmieszczenia czujek, sygnałów alarmowych oraz niezawodności działania.

Warunki Techniczne wymagają też, aby w obiektach wyposażonych w SSP zapewnić automatyczne przekazanie sygnału alarmu do Państwowej Straży Pożarnej (PSP) – zwykle realizuje się to poprzez urządzenie transmisji alarmu (UTA)podłączone do miejskiej strażackiej sieci alarmowej. Właściciel obiektu zobowiązany jest podpisać umowę na monitoring pożarowy z właściwą komendą PSP lub firmą monitorującą, dzięki czemu informacja o wykryciu pożaru natychmiast trafia do straży.

Należy podkreślić, że SSP nie zwalnia z innych wymogów ochrony ppoż., ale je uzupełnia. W obiektach, gdzie jest wymagany, stanowi on podstawę bezpiecznej ewakuacji i akcji ratowniczej – umożliwia wczesne wykrycie zagrożenia i podjęcie automatycznych działań zapobiegawczych. Wszystkie elementy SSP muszą spełniać rygorystyczne normy (np. EN 54) oraz podlegać dopuszczeniu do użytkowania. W Polsce, oprócz oznakowania CE, często wymagane jest posiadanie certyfikatu CNBOP dla central pożarowych, czujek, sygnalizatorów i innych urządzeń systemu. Wymóg ten wynika z faktu, że urządzenia te zaliczane są do tzw. wyrobów mających wpływ na bezpieczeństwo publiczne.

3. Wymagania prawne dla systemów oddymiania

Systemy oddymiania (systemy usuwania dymu i ciepła) mają za zadanie odprowadzanie z budynku produktów spalania w czasie pożaru, w szczególności ze stref ewakuacyjnych takich jak klatki schodowe, korytarze i hale, tak aby utrzymać drożność dróg ewakuacyjnych i ułatwić działania gaśnicze. W przepisach wyróżnia się różne rozwiązania oddymiania, w tym:

  • Oddymianie grawitacyjne – wykorzystujące naturalny wypór gorących gazów (np. klapy dymowe w dachu, otwierane okna oddymiające).

  • Oddymianie mechaniczne – z użyciem wentylatorów mechanicznych wyciągowych oraz nawiewnych (systemy wyciągowo-nawietrzające lub systemy nadciśnieniowe zabezpieczające przed zadymieniem).

Polskie Warunki Techniczne precyzują, gdzie systemy oddymiania są wymagane. Przede wszystkim obowiązkowo muszą one być stosowane w pionowych drogach ewakuacyjnych budynków wysokich i wysokościowych, czyli np. w zamkniętych klatkach schodowych takich budynków. Zgodnie z §246 WT, każda klatka schodowa stanowiąca drogę ewakuacyjną powinna być wyposażona w urządzenia do usuwania dymu (klapy oddymiające, okna oddymiające lub systemy mechaniczne) uruchamiane automatycznie w razie pożaru. Dodatkowo wejścia do takich klatek muszą być chronione drzwiami o właściwościach dymoszczelnych, aby ograniczyć przedostawanie się dymu na klatkę.

W budynkach bardzo wysokich często projektuje się przedsionki przeciwpożarowe przed klatkami schodowymi i windami – są one wyposażane w systemy zapobiegania zadymieniu (np. wentylacja nadciśnieniowa), co również jest formą systemu oddymiania zgodnie z WT.

Rozporządzenie MSWiA z 2010 r. nie wyszczególnia wprost listy obiektów dla oddymiania tak szczegółowo jak dla SSP, ale generalnie wymaga się oddymiania tam, gdzie jest to niezbędne dla ewakuacji. Zgodnie z nim, „w każdym budynku, w którym znajdują się ludzie, musi być stosowana odpowiednia ochrona przeciwpożarowa pozwalająca na sprawną oraz bezpieczną ewakuację”. W praktyce oznacza to konieczność oddymiania: klatek schodowych budynków wysokich, korytarzy ewakuacyjnych w dużych obiektach użyteczności publicznej, pasaży w centrach handlowych, hal widowiskowych, tuneli oraz innych przestrzeni, gdzie w razie pożaru może gromadzić się dym zagrażający ludziom.

Klatki schodowe: W budynkach niskich i średniowysokich przepisy dopuszczają często tzw. oddymianie naturalne – np. okno na najwyższej kondygnacji klatki schodowej otwierane ręcznie lub automatycznie w razie pożaru. Jednak dla budynków wysokich (powyżej 25 m wysokości) wymaga się już systemu działającego automatycznie. Często stosuje się zestaw: czujka dymu na klatce + centrala oddymiania + siłowniki otwierające klapę dymową w dachu i automatycznie otwierające napływ powietrza (np. drzwi dolne lub specjalne klapy napowietrzające na parterze). Alternatywnie można zastosować systemy nadciśnieniowe – wentylatory, które w razie wykrycia dymu tłoczą świeże powietrze do klatki schodowej, wytwarzając nadciśnienie i zapobiegając wtargnięciu dymu (takie systemy muszą spełniać wymagania normy PN-EN 12101-6 dotyczącej systemów różnicowania ciśnienia).

Hale i duże przestrzenie: Oddymianie bywa także wymagane lub stosowane w rozległych halach produkcyjnych, magazynowych czy handlowych. Warunki Techniczne umożliwiają projektantom powiększenie dopuszczalnej powierzchni strefy pożarowej lub wydłużenie dróg ewakuacyjnych pod warunkiem zastosowania skutecznego systemu oddymiania danej przestrzeni. Przykładowo, hala magazynowa o dużej kubaturze może przekroczyć standardowe 5 000 m² strefy pożarowej, jeśli zostanie wyposażona w certyfikowane klapy dymowe zapewniające odpowiednią powierzchnię czynną oddymiania i utrzymujące warstwę wolną od dymu nad podłogą.

Wymagania techniczne dla systemów oddymiania określają m.in.: minimalną powierzchnię czynną oddymiania (np. klapy dymowe o określonej łącznej powierzchni uzależnionej od powierzchni chronionej), czas zadziałania urządzeń, odporność ogniową elementów systemu oraz zapewnienie dopływu powietrza kompensacyjnego (napowietrzanie) – bez którego oddymianie nie będzie skuteczne. Warunki Techniczne w §270 precyzują np. klasy odporności ogniowej przewodów oddymiających: E600 S (dla przewodów obsługujących jedną strefę pożarową, dopuszczalne E300 S jeśli temperatura dymu nie przekracza 300°C) oraz EIS (dla przewodów obsługujących więcej niż jedną strefę pożarową), co najmniej takie jak odporność ogniowa stropu danego budynku. Oznacza to, że kanały oddymiające muszą zachować szczelność i izolacyjność przez określony czas w warunkach pożaru. Dodatkowo wszystkie elementy tych przewodów muszą być niepalne, a ich połączenia – szczelne, by dym nie wydostawał się przez nieszczelności.

Utrzymanie sprawności: Przepisy nakładają na właściciela lub zarządcę budynku obowiązek utrzymania systemów oddymiania w pełnej sprawności technicznej. Właściciel/zarządca jest odpowiedzialny za sprawne działanie systemu oddymiania oraz za dokonywanie regularnych przeglądów, co najmniej raz w roku, przez wykwalifikowane osoby. Ta zasada została utrzymana – obecnie wymagania rocznych przeglądów wynikają zarówno z przepisów ochrony ppoż., jak i Prawa budowlanego (art. 62).

4. Normy krajowe (PN) i europejskie (EN) dla SSP i oddymiania

Obok przepisów prawnych, normy techniczne odgrywają kluczową rolę w definiowaniu standardów projektowania i wykonania systemów przeciwpożarowych. W polskim systemie norm istnieją Polskie Normy (PN), które często implementują normy europejskie (EN) przez tłumaczenie lub przedruk (jako PN-EN). W obszarze systemów sygnalizacji pożaru i oddymiania podstawowe znaczenie mają następujące normy:

Dla SSP: seria PN-EN 54 – Systemy sygnalizacji pożaru

Cała seria norm EN 54 (części 1 do 30) poświęcona jest elementom SSP. Określają one wymagania i metody badań dla czujek pożarowych różnego typu, central sygnalizacji, sygnalizatorów alarmowych, zasilaczy, połączeń i innych komponentów. Przykładowo:

  • PN-EN 54-1 – definicje terminów i ogólne wymagania.

  • PN-EN 54-2 – centrale sygnalizacji pożarowej.

  • PN-EN 54-4 – zasilanie systemu (zasilacze i akumulatory).

  • PN-EN 54-5, -7, -10, -11 – czujki ciepła, dymu, płomienia, ROP.

  • PN-EN 54-3, -23 – sygnalizatory akustyczne i optyczne.

  • PN-EN 54-13 – zgodność i współdziałanie elementów systemu.

  • PN-EN 54-14 – wytyczne dotyczące projektowania, instalowania, odbioru i konserwacji systemów SSP.

Dzięki normom z serii EN 54 zapewniona jest interoperacyjność i niezawodność sprzętu różnych producentów oraz odpowiedni poziom skuteczności działania SSP. Przestrzeganie tych norm jest w praktyce obligatoryjne – sprzęt niezgodny z EN 54 nie uzyska certyfikacji, a projektant powołując się na tzw. „reguły wiedzy technicznej” również będzie odnosił się do wymagań PN-EN 54.

Dla oddymiania: seria PN-EN 12101 – Systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła

To podstawowa rodzina norm dotycząca systemów oddymiania. Składa się z wielu części, m.in.:

  • PN-EN 12101-1 – kurtyny dymowe.

  • PN-EN 12101-2 – klapy i okna oddymiające (NSHEV).

  • PN-EN 12101-3 – wentylatory oddymiające.

  • PN-EN 12101-6 – systemy nadciśnieniowe.

  • PN-EN 12101-7 – przewody dymowe.

  • PN-EN 12101-8 – klapy odcinające dymowe.

  • PN-EN 12101-9, -10 – układy sterowania i zasilania.

Przykładowo, klapa dymowa zgodna z PN-EN 12101-2 może być oznaczona jako B300 T(-15) Re1000 SL500 WL1500, co oznacza odporność temperaturową 300°C, zdolność do pracy w -15°C, 1000 cykli niezawodności, odporność na śnieg 500 N/m² i na wiatr 1500 N/m².

Wentylatory oddymiające są klasyfikowane m.in. jako F300 lub F400 – odporne odpowiednio na 300°C przez 60 minut lub 400°C przez 120 minut (zgodnie z PN-EN 12101-3).

Kanały oddymiające muszą spełniać wymagania PN-EN 12101-7, w tym klasy odporności ogniowej E600 S lub EIS. Klapy przeciwpożarowe (oddymiające lub bytowe) mogą mieć klasę np. E120 (ogniową) i S (szczelność dymowa), zgodnie z PN-EN 1366-10 i PN-EN 13501-4.

Uwaga: Normy ISO nie są stosowane w polskim systemie ochrony przeciwpożarowej – brak ich uznania przez CNBOP i brak odniesień w przepisach krajowych czyni je bezużytecznymi w praktyce projektowej w Polsce.

5. Projektowanie, montaż i odbiór systemów przeciwpożarowych

Proces projektowania, instalacji oraz odbioru (przekazania do użytkowania) systemów sygnalizacji pożaru i oddymiania jest ściśle regulowany zarówno prawnie, jak i poprzez normy branżowe. Poniżej omówiono najważniejsze wymagania na poszczególnych etapach:

Projektowanie

Projekt instalacji SSP czy oddymiania musi być wykonany przez uprawnionego projektanta w specjalności instalacyjnej (elektrycznej dla SSP i/lub sanitarnej dla wentylacji oddymiającej) we współpracy z projektantem architektem i rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń ppoż.

Dokumentacja projektowa powinna zawierać:

  • opis przyjętych rozwiązań,

  • obliczenia (np. zapotrzebowania powietrza do oddymiania, czasu opróżniania dymu),

  • rozmieszczenie urządzeń na rysunkach,

  • scenariusz pożarowy obiektu.

Scenariusz pożarowy to dokument opisujący przewidywane działanie wszystkich zabezpieczeń w przypadku pożaru – które systemy się aktywują, w jakiej kolejności, co robią poszczególne urządzenia (zamykają się klapy, uruchamiają wentylatory, włącza się alarm itp.). Od 2021 roku wymaganie opracowania scenariusza zostało wyraźnie zaznaczone w przepisach – instrukcja bezpieczeństwa pożarowego obiektu musi zawierać taki scenariusz, a użytkownik ma obowiązek go wdrożyć.

Na etapie projektu rzeczoznawca ds. ppoż. (posiadający stosowne uprawnienia) powinien dokonać uzgodnienia projektu pod względem zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej. W praktyce oznacza to, że projekt SSP i oddymiania jest weryfikowany, czy spełnia Warunki Techniczne i inne przepisy – bez takiego uzgodnienia projekt budowlany nie uzyska zatwierdzenia.

Montaż (wykonawstwo)

Realizacją systemów ppoż. powinna zajmować się wyspecjalizowana firma posiadająca doświadczenie i uprawnienia w tym zakresie. Montaż musi odbywać się zgodnie z projektem oraz wymaganiami wykonawczymi norm. Kluczowe wymagania na etapie montażu:

  • Stosowanie certyfikowanych wyrobów – urządzenia z certyfikatami CE i/lub CNBOP;

  • Okablowanie – zgodne z wymaganiami odporności ogniowej (np. PH90);

  • Zgodność montażu z instrukcjami producenta – poprawne mocowanie, trasy kabli, lokalizacja czujek i klap;

  • Integracja systemów – właściwe połączenie SSP z systemem oddymiania, DSO, windami, kontrolą dostępu, wentylacją bytową itd.

Odbiór i uruchomienie systemu

Po zakończeniu prac instalacyjnych wykonuje się:

  • Testy funkcjonalne – każda czujka, klapa, wentylator, sygnalizator, centrala są sprawdzane w warunkach próbnych (np. dymienie testowe, wyzwolenie ręczne);

  • Pomiar parametrów pracy – czas reakcji, poziom ciśnienia, temperatury, prądy zasilania;

  • Sporządzenie dokumentacji odbiorowej, która obejmuje:

    • protokoły z prób i testów,

    • świadectwa dopuszczenia i certyfikaty urządzeń,

    • instrukcje obsługi i konserwacji,

    • oświadczenia o zgodności wykonania z projektem i przepisami.

Obiekty, w których systemy SSP lub oddymiania są wymagane, podlegają również odbiorowi przez Państwową Straż Pożarną. PSP weryfikuje zgodność wykonania systemów z projektem, przepisami i scenariuszem pożarowym oraz może żądać prezentacji działania systemów podczas inspekcji.

6. Eksploatacja i przeglądy okresowe

Po odbiorze, systemy sygnalizacji pożaru (SSP) i systemy oddymiania podlegają obowiązkowej eksploatacji zgodnie z przepisami prawa budowlanego oraz przepisami ochrony przeciwpożarowej. Najważniejsze wymagania w tym zakresie dotyczą:

Częstotliwości przeglądów

Zgodnie z art. 62 ustawy – Prawo budowlane oraz przepisami rozporządzenia MSWiA w sprawie ochrony przeciwpożarowej, systemy SSP i oddymiania muszą być poddawane co najmniej raz w roku przeglądowi technicznemu i czynnościom konserwacyjnym. Przeglądy mogą być częstsze, jeśli zaleca to producent urządzeń lub scenariusz pożarowy obiektu (np. w obiektach wysokiego ryzyka lub wymagających stałej gotowości systemów).

Zakres czynności konserwacyjnych

Dla systemu SSP:

  • testy czujek (dymowych, ciepła, płomienia),

  • sprawdzenie ręcznych ostrzegaczy pożarowych (ROP),

  • testy sygnalizatorów akustycznych i optycznych,

  • kontrola poprawności zasilania (zasilanie podstawowe i awaryjne),

  • kontrola centrali pożarowej (logi, pamięć zdarzeń, działanie przekaźników),

  • kontrola ciągłości linii dozorowych i linii sterujących.

Dla systemu oddymiania:

  • testy uruchamiania klap dymowych i napowietrzających,

  • kontrola siłowników (czas otwarcia, zatrzymania, cofania),

  • kontrola przewodów oddymiających (szczelność, drożność, odporność ogniowa),

  • testy wentylatorów oddymiających (F300/F400),

  • sprawdzenie układów sterujących i centralki oddymiania,

  • kontrola poprawności integracji z SSP i DSO.

Dokumentacja przeglądów

Każdy przegląd powinien być potwierdzony protokołem zawierającym:

  • datę wykonania,

  • dane osoby wykonującej,

  • zakres wykonanych prac,

  • opis ewentualnych usterek i zaleceń,

  • podpis właściciela/zarządcy.

Protokóły przechowuje się w dokumentacji obiektu i okazuje podczas kontroli Państwowej Straży Pożarnej lub nadzoru budowlanego.

Odpowiedzialność za eksploatację

Za utrzymanie sprawności systemów SSP i oddymiania odpowiada właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu. Niewykonywanie przeglądów lub niewłaściwa eksploatacja może skutkować:

  • sankcjami administracyjnymi (nakazy usunięcia nieprawidłowości),

  • odpowiedzialnością cywilną lub karną w przypadku zdarzeń pożarowych,

  • odmową wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela.

W praktyce dobrą praktyką staje się prowadzenie cyfrowej książki przeglądów i rejestrowanie wszystkich prac konserwacyjnych w systemie do zarządzania obiektem.

7. Obowiązki i odpowiedzialność uczestników procesu budowlanego

Realizacja skutecznej ochrony przeciwpożarowej wymaga współdziałania wielu stron. Polskie prawo precyzyjnie definiuje podział obowiązków pomiędzy inwestora, projektanta, wykonawcę, a także późniejszego właściciela lub użytkownika obiektu. W kontekście systemów sygnalizacji pożaru i oddymiania kluczowe obowiązki przedstawiają się następująco:

Inwestor

  • zapewnia kompletność dokumentacji projektowej (w tym scenariusz pożarowy),

  • odpowiada za wybór wykonawcy i nadzór nad realizacją,

  • organizuje odbiór techniczny instalacji, w tym opinię PSP,

  • w fazie eksploatacji przejmuje rolę właściciela obiektu – odpowiada za utrzymanie sprawności systemów, organizację szkoleń, sporządzenie instrukcji bezpieczeństwa pożarowego oraz prowadzenie dokumentacji technicznej.

Projektant

  • odpowiada za zgodność projektu z przepisami prawa i zasadami wiedzy technicznej,

  • uzgadnia projekt z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych,

  • dobiera właściwe urządzenia, rozmieszczenie czujek, klap, wentylatorów, przewodów,

  • przygotowuje scenariusz pożarowy oraz schematy sterowania między SSP, oddymianiem, DSO i innymi instalacjami technicznymi.

Wykonawca

  • montuje systemy zgodnie z dokumentacją i instrukcjami producentów,

  • stosuje wyłącznie urządzenia z ważnymi dopuszczeniami CE lub CNBOP,

  • wykonuje uruchomienie systemu oraz testy funkcjonalne,

  • uczestniczy w odbiorze technicznym, dostarcza niezbędną dokumentację powykonawczą,

  • przeprowadza szkolenie dla użytkownika w zakresie podstawowej obsługi systemów.

Zarządca / właściciel obiektu

  • organizuje i dokumentuje przeglądy okresowe i konserwacje systemów (minimum raz w roku),

  • utrzymuje systemy w stanie pełnej sprawności technicznej,

  • prowadzi dokumentację techniczną i eksploatacyjną (protokoły, instrukcje, książki przeglądów),

  • organizuje szkolenia personelu i ćwiczenia ewakuacyjne,

  • odpowiada za wdrożenie i aktualizację scenariusza pożarowego oraz instrukcji bezpieczeństwa pożarowego.

Państwowa Straż Pożarna (PSP)

  • opiniuje projekty budowlane pod kątem zgodności z przepisami ppoż.,

  • uczestniczy w odbiorach końcowych obiektów wymagających zabezpieczeń przeciwpożarowych,

  • sprawuje nadzór kontrolny nad użytkowanymi obiektami, w tym kontrolę przeglądów systemów SSP i oddymiania oraz organizacji ochrony ppoż. w praktyce.

8. Przykłady klasyfikacji urządzeń i elementów systemów

Każdy element systemu sygnalizacji pożaru lub oddymiania powinien spełniać określone wymagania techniczne i klasyfikacyjne, potwierdzone przez certyfikaty zgodności z normami PN-EN. Poniżej przedstawiono typowe przykłady takich klasyfikacji, używanych w praktyce projektowej i wykonawczej:

Czujki pożarowe (SSP)

Zgodnie z PN-EN 54-5 (czujki ciepła) oraz PN-EN 54-7 (czujki dymu), urządzenia dzielą się na:

  • Czujki optyczne dymu (OPD) – wykrywają dym na zasadzie rozpraszania światła; stosowane najczęściej.

  • Czujki jonizacyjne – rzadziej używane, wycofywane z uwagi na zawartość materiałów promieniotwórczych.

  • Czujki ciepła stałotemperaturowe – uruchamiane po przekroczeniu progowej temperatury (np. klasy A1R, A2S – odpowiednio 54–65°C i 65–80°C).

  • Czujki termodyferencyjne – reagujące na szybkość wzrostu temperatury.

  • Czujki multisensorowe – łączące kilka zasad detekcji (np. dym + ciepło).

  • ROP (ręczne ostrzegacze pożarowe) – przyciski alarmowe oznaczone kolorem czerwonym.

Sygnalizatory i centrale (SSP)

  • Sygnalizatory akustyczne – zgodne z PN-EN 54-3, o poziomie ciśnienia akustycznego ≥85 dB(A).

  • Sygnalizatory optyczne – np. błyskowe (EN 54-23) – do obiektów o dużym natężeniu hałasu.

  • Centrale SSP – zgodne z PN-EN 54-2, z funkcją zapamiętywania i rejestracji zdarzeń, posiadające wyjścia do sterowania urządzeniami wykonawczymi (np. klapami, wentylatorami).

  • Moduły wejść/wyjść, przekaźniki, interfejsy komunikacyjne – umożliwiające integrację SSP z DSO, systemem BMS, kontrolą dostępu i innymi instalacjami.

Elementy systemów oddymiania

  • Klapy oddymiające dachowe (NSHEV) – zgodne z PN-EN 12101-2, klasyfikowane m.in. według odporności na temperaturę (np. B300), liczby cykli pracy (np. Re1000), odporności na śnieg (SL) i wiatr (WL).

  • Okna oddymiające – z siłownikiem elektrycznym lub pneumatycznym, stosowane na elewacjach.

  • Siłowniki elektryczne – klasyfikowane wg siły otwierającej, czasu zadziałania, odporności na warunki atmosferyczne.

  • Centrale oddymiania – współpracujące z czujkami dymu lub SSP, zapewniające zasilanie awaryjne (z akumulatorami) i ręczne sterowanie.

  • Wentylatory oddymiające – klasy F300 (300°C przez 60 minut) lub F400 (400°C przez 120 minut), zgodnie z PN-EN 12101-3.

  • Kanały oddymiające – stalowe, ocynkowane lub z blachy nierdzewnej, klasy odporności ogniowej E600 S(jedna strefa) lub EIS (więcej niż jedna strefa), zbadane wg PN-EN 1366-1 i PN-EN 1366-8.

  • Kurtyny dymowe – stałe lub rozwijane, klasyfikowane wg odporności na temperaturę i stopnia przepuszczalności dymu.

Każde z powyższych urządzeń powinno być dobierane indywidualnie do konkretnego obiektu, zgodnie z dokumentacją projektową, uwzględniającą lokalne warunki, geometrię budynku oraz uzgodniony scenariusz pożarowy.

9. Podsumowanie i wnioski końcowe

Systemy sygnalizacji pożaru (SSP) oraz systemy oddymiania stanowią podstawę skutecznej ochrony przeciwpożarowej we współczesnym budownictwie. Wymagania ich dotyczące są jednoznacznie określone zarówno przez obowiązujące przepisy prawa (ustawy, rozporządzenia), jak i przez normy techniczne (PN-EN), które determinują sposób projektowania, montażu, odbioru i eksploatacji tych systemów.

Do kluczowych wniosków należą:

  • Stosowanie SSP i oddymiania jest obowiązkowe w wielu obiektach budowlanych, zależnie od ich przeznaczenia, wielkości, liczby użytkowników i kategorii zagrożenia ludzi. Obowiązek ten wynika z przepisów Warunków Technicznych oraz rozporządzenia MSWiA o ochronie ppoż.

  • Normy PN-EN serii 54 i 12101 są podstawą doboru i certyfikacji urządzeń oraz projektowania systemów – ich znajomość i stosowanie jest niezbędne na każdym etapie realizacji inwestycji.

  • Scenariusz pożarowy i projekt uzgodniony z rzeczoznawcą ds. ppoż. to dokumenty nieodzowne przy projektowaniu systemów i podstawowe narzędzia w procesie uzyskiwania zgody na budowę oraz odbioru końcowego.

  • Odbiór techniczny i przeglądy systemów są obowiązkowe. Muszą być dokumentowane i realizowane przez kompetentne osoby, zgodnie z wymaganiami producentów i przepisami. Utrzymanie systemów w sprawności technicznej to obowiązek właściciela lub zarządcy.

  • Bezpieczna eksploatacja obiektów budowlanych wymaga integracji SSP z innymi systemami bezpieczeństwa (DSO, oddymianie, kontrola dostępu, wentylacja bytowa). Niespójność działania tych instalacji może skutkować nieskuteczną ewakuacją i poważnymi konsekwencjami prawnymi.

  • Systemy SSP i oddymiania muszą być traktowane jako infrastruktura krytyczna dla życia i zdrowia użytkowników budynku, a nie tylko formalność projektowa. Ich skuteczność zależy od jakości projektu, wykonania, doboru sprzętu oraz późniejszej eksploatacji.

Zakończenie

Ochrona przeciwpożarowa w budynkach to nie tylko spełnienie wymagań formalnych, ale przede wszystkim rzeczywiste zabezpieczenie życia i zdrowia użytkowników. Dbałość o zgodność z aktualnymi normami i przepisami oraz fachowe podejście do projektowania i utrzymania SSP oraz systemów oddymiania powinny być priorytetem każdego inwestora, projektanta, wykonawcy i zarządcy obiektu.

Bibliografia

  1. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej
    https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19911008177

  2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane
    https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19940890414

  3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych
    https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20020750690

  4. Rozporządzenie MSWiA z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów
    https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20101091059

  5. Rozporządzenie MSWiA z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego
    https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20071251174

  6. Norma PN-EN 54 (serie) – Systemy sygnalizacji pożaru
    Opis: dostęp przez Polski Komitet Normalizacyjny – Sklep PKN

  7. Norma PN-EN 12101 (serie) – Systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła
    Opis: dostęp przez Polski Komitet Normalizacyjny – Sklep PKN

  8. Norma PN-EN 1366-10 – Badania odporności ogniowej instalacji oddymiania
    Opis: dostęp przez Polski Komitet Normalizacyjny – Sklep PKN

  9. Wytyczne CNBOP-PIB – dot. certyfikacji urządzeń SSP i oddymiania
    https://www.cnbop.pl

  10. Komentarze do Warunków Technicznych – aktualizacje 2022–2024
    Źródło: Serwisy branżowe, m.in. Murator, Inżynier Budownictwa, Izba Rzeczoznawców