Zabezpieczenia przeciwpożarowe FAQ

I. SYSTEMY ODDYMIANIA (Pytania 1–17)

Czym jest system oddymiania i jaki jest jego cel?
Jakie są rodzaje systemów oddymiania?
W jakich przypadkach przepisy wymagają stosowania systemu oddymiania?
Jakie przepisy i normy regulują projektowanie systemów oddymiania?
Jak działa oddymianie grawitacyjne w praktyce?
Na czym polega oddymianie mechaniczne i kiedy się je stosuje?
Z jakich elementów składa się typowy system oddymiania?
W jaki sposób uruchamiany jest system oddymiania w razie pożaru?
Czym jest system zapobiegania zadymieniu (różnicowania ciśnienia) i kiedy się go stosuje?
Kiedy powinno się wybrać system nadciśnieniowy zamiast oddymiania grawitacyjnego?
Czy wszystkie klatki schodowe muszą być wyposażone w system oddymiania lub zapobiegania zadymieniu?
Jak zapewnia się napływ powietrza kompensacyjnego w systemie oddymiania?
Jakie certyfikaty i dopuszczenia muszą posiadać urządzenia oddymiające?
Czym jest kurtyna dymowa i kiedy się ją stosuje?
Jakie są wymagania dotyczące oddymiania garaży podziemnych?
Czy można stosować zwykłe okna jako urządzenia oddymiające?
Jak zasilane są systemy oddymiania w sytuacji zaniku prądu?

II. SYSTEMY SYGNALIZACJI POŻARU (SSP) (Pytania 18–34)

Czym jest system sygnalizacji pożaru (SSP) i jaką pełni funkcję?
W jakich obiektach instalacja SSP jest wymagana prawnie?
Jakie przepisy i normy mają zastosowanie do systemów SSP?
Z jakich elementów składa się typowy system sygnalizacji pożaru?
Na czym polega różnica między systemem konwencjonalnym a adresowalnym?
Jakie są rodzaje czujek pożarowych i gdzie się je stosuje?
Gdzie rozmieszcza się czujki dymu i ręczne ostrzegacze pożarowe (ROP)?
Jak działają sygnalizatory alarmowe i jakie są wymagania dotyczące głośności alarmu?
Jak zapewnione jest zasilanie awaryjne systemu SSP i na jak długo musi wystarczyć?
Czy urządzenia systemu SSP muszą mieć certyfikaty i dopuszczenia?
Jak często należy przeprowadzać przeglądy i konserwację systemu sygnalizacji pożaru?
Czy system SSP współpracuje z innymi urządzeniami przeciwpożarowymi w budynku?
Kiedy wymagany jest Dźwiękowy System Ostrzegawczy (DSO) i jaka jest jego rola?
Czy system sygnalizacji pożaru musi być podłączony do straży pożarnej (monitoring pożarowy)?
Czy centrala SSP może sterować systemem gaśniczym?
Kto może projektować, instalować i konserwować systemy SSP?
Czy system sygnalizacji pożaru może powodować fałszywe alarmy i jak temu zapobiec?

III. ZABEZPIECZENIA PPOŻ. INSTALACJI FOTOWOLTAICZNYCH (PV) (Pytania 35–50)

Jakie zagrożenia pożarowe wiążą się z instalacjami fotowoltaicznymi?
Czy i kiedy wymagane jest uzgodnienie projektu instalacji PV z rzeczoznawcą ds. ppoż?
Kiedy trzeba zgłaszać instalację fotowoltaiczną do Państwowej Straży Pożarnej?
Czy instalacja fotowoltaiczna wymaga wyposażenia w przeciwpożarowy wyłącznik prądu (PWP)?
Gdzie należy zainstalować przeciwpożarowy wyłącznik prądu i jak go oznakować?
Jakie przepisy lub normy dotyczą ochrony przeciwpożarowej instalacji PV?
Jak prowadzić przewody DC instalacji PV, aby zapewnić bezpieczeństwo pożarowe?
Jak zabezpieczyć dach i poddasze budynku z panelami PV przed rozprzestrzenianiem się ognia?
Jak oznakować instalację PV, aby strażacy byli świadomi zagrożeń?
Czy istnieją rozwiązania do wczesnego wykrywania pożaru w instalacjach PV?
Czy stosuje się wykrywacze zwarć łukowych (AFCI) w instalacjach PV?
Czy instalacja PV wymaga ochrony odgromowej i przepięciowej?
Jak straż pożarna gasi pożary instalacji fotowoltaicznych?
Jak zapobiegać pożarom instalacji fotowoltaicznych?
Czy instalacje fotowoltaiczne muszą mieć specjalne systemy gaśnicze?
Czy obecność instalacji PV wpływa na ubezpieczenie budynku pod kątem pożaru?

I. Systemy oddymiania (grawitacyjne i mechaniczne)

1: Czym jest system oddymiania i jaki jest jego cel?

Odpowiedź: System oddymiania to instalacja mająca na celu usuwanie dymu i gorących gazów powstałych podczas pożaru z budynku. Dzięki oddymianiu utrzymywana jest wolna od dymu strefa, co poprawia widoczność na drogach ewakuacyjnych i obniża temperaturę – ułatwiając ewakuację ludzi oraz działania ratownicze straży pożarnej. Wymóg zastosowania oddymiania wynika z przepisów techniczno-budowlanych, które nakazują zapewnić warunki ewakuacji bez zadymienia na klatkach schodowych i innych drogach ewakuacyjnych.

2: Jakie są rodzaje systemów oddymiania?

Odpowiedź: Wyróżniamy dwa główne rodzaje systemów oddymiania: grawitacyjne (naturalne) oraz mechaniczne. Oddymianie grawitacyjne wykorzystuje zjawisko unoszenia się gorącego dymu – otwierają się klapy dymowe lub okna oddymiające, przez które dym uchodzi naturalnie na zewnątrz. Oddymianie mechaniczne natomiast używa wentylatorów pożarowych do wymuszonego wyciągania dymu kanałami wentylacyjnymi. Wybór rodzaju zależy od obiektu: naturalne oddymianie stosuje się często w klatkach schodowych i mniejszych przestrzeniach, a mechaniczne w garażach podziemnych, dużych halach czy budynkach, gdzie samoistna ewakuacja dymu byłaby niewystarczająca.

3: W jakich przypadkach przepisy wymagają stosowania systemu oddymiania?

Odpowiedź: Przepisy w Polsce wskazują konkretne sytuacje, gdy systemy oddymiania są obowiązkowe. Na przykład klatki schodowe stanowiące drogi ewakuacyjne muszą być zabezpieczone przed zadymieniem lub oddymiane w budynkach określonych kategorii i wysokości. Zgodnie z §245 warunków technicznych, dotyczy to m.in. budynków średniowysokich (SW) użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego oraz niskich (N) budynków ZL II (przeznaczonych dla osób o ograniczonej zdolności poruszania się). Ponadto garaże zamknięte o powierzchni strefy pożarowej powyżej 1500 m² lub pozbawione bezpośredniego wjazdu/wyjazdu na zewnątrz muszą posiadać instalację wentylacji oddymiającej uruchamianą automatycznie. W praktyce oznacza to obowiązkowe oddymianie m.in. klatek schodowych w większości wyższych budynków oraz wentylację pożarową w dużych garażach podziemnych.

4: Jakie przepisy i normy regulują projektowanie systemów oddymiania?

Odpowiedź: Podstawowe wymagania prawne znajdują się w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie – określa ono m.in. kiedy oddymianie jest wymagane i jakie cele powinno spełniać.

Dodatkowo Polskie Normy PN-EN z serii 12101 precyzują wymagania techniczne dla urządzeń oddymiających: np. PN-EN 12101-2 dotyczy klap dymowych (naturalnych otworów oddymiających), a PN-EN 12101-3 – wentylatorów oddymiających.W projektowaniu warto też uwzględniać branżowe wytyczne CNBOP oraz opracowania praktyczne publikowane np. na portalu inzynierbudownictwa.pl oraz przez Małopolską Okręgową Izbę Architektów. W przypadku braku krajowych norm projektowych, często stosuje się wytyczne europejskie lub brytyjskie (np. BS 7346) jako pomocnicze.

5: Jak działa oddymianie grawitacyjne w praktyce?

Odpowiedź: Oddymianie grawitacyjne wykorzystuje naturalny efekt kominowy – gorący dym unosi się ku górze dzięki różnicy gęstości. W momencie wykrycia pożaru automatycznie otwierają się specjalne otwory w najwyższych partiach pomieszczenia (np. klapy dymowe w dachu lub świetliki oddymiające). Jednocześnie w niższych partiach zapewniany jest napływ świeżego powietrza (przez uchylne drzwi, dolne klapy lub specjalne otwory nawiewne), co wypiera dym na zewnątrz. W efekcie dym gromadzi się pod stropem i ucieka przez otwarte klapy, utrzymując niżej położone strefy w miarę bezdymne. System grawitacyjny jest skuteczny zwłaszcza w wysokich przestrzeniach i klatkach schodowych – nie wymaga zasilania wentylatorów, opiera się na siłach natury. Jednak należy uwzględnić czynniki takie jak wiatr, który może utrudniać wypływ dymu (dlatego preferowane są otwory dachowe, a nie okna fasadowe).

6: Na czym polega oddymianie mechaniczne i kiedy się je stosuje? Odpowiedź: Oddymianie mechaniczne to system, w którym ruch powietrza i/lub dymu wymuszany jest za pomocą urządzeń mechanicznych, najczęściej wentylatorów. Może przyjmować dwie główne formy:

Oddymianie wyciągowe – polega na zasysaniu dymu z przestrzeni objętej pożarem i odprowadzaniu go na zewnątrz budynku. Stosuje się tu wentylatory oddymiające (dachowe lub kanałowe), które współpracują z systemem klap odprowadzających i nawiewnych.
Oddymianie wypierające – to system, w którym do przestrzeni tłoczone jest powietrze czyste (np. z zewnątrz), co powoduje wypieranie dymu przez wcześniej otwarte klapy, kratki lub inne otwory. Takie rozwiązanie stosuje się m.in. na klatkach schodowych, w przedsionkach przeciwpożarowych oraz w systemach różnicowania ciśnienia.

Oba te podejścia należą do kategorii oddymiania mechanicznego – różnią się funkcją główną wentylatorów (wyciąg lub nawiew). Oddymianie mechaniczne stosuje się wtedy, gdy oddymianie grawitacyjne jest niewystarczające lub niemożliwe ze względów technicznych (np. brak odpowiednich przekrojów otworów, zbyt duża kubatura, dach niemożliwy do przebicia). Przykładami obiektów wymagających takiego rozwiązania są: garaże podziemne, budynki wysokie, galerie handlowe, atria oraz niektóre obiekty przemysłowe.

7: Z jakich elementów składa się typowy system oddymiania?

Odpowiedź: Podstawowe elementy systemu oddymiania to: urządzenia oddymiające (np. klapy dymowe na dachu, klapy windowe lub okna oddymiające na klatkach schodowych), otwory lub urządzenia nawiewne (zapewniające dopływ powietrza kompensacyjnego, np. dolne klapy, drzwi napowietrzające lub wentylatory nawiewne), czujki dymu (automatycznie wykrywające pożar), centrala sterująca oddymianiem (panel kontrolny, który otrzymuje sygnał z czujek i steruje siłownikami klap/wentylatorów), przyciski oddymiania(ROP) do ręcznego uruchomienia systemu oraz źródło zasilania awaryjnego (akumulatory) zapewniające działanie systemu nawet przy braku prądu. Wszystkie te elementy muszą ze sobą współdziałać – w razie wykrycia dymu centrala otwiera klapy oddymiające i nawiewne lub włącza wentylatory, uruchamiając jednocześnie alarm akustyczny.

8: W jaki sposób uruchamiany jest system oddymiania w razie pożaru?

Odpowiedź: System oddymiania powinien uruchamiać się automatycznie po wykryciu pożaru. Standardowo każda strefa chroniona ma zainstalowane czujki dymu – wykrycie dymu powoduje automatyczny sygnał do centrali oddymiania, która otwiera klapy dymowe i uruchamia ewentualne wentylatory. Dodatkowo przy wejściu (np. na parterze klatki schodowej) i na wybranych piętrach znajdują się ręczne przyciski oddymiania, które umożliwiają natychmiastowe otwarcie klap przez np. strażaka lub ewakuującego się użytkownika. Po zadziałaniu systemu (automatycznym lub ręcznym) klapy pozostają otwarte, a wentylatory pracują, aż do ręcznego resetu. Ważne jest także sprzężenie z systemem sygnalizacji pożaru (jeśli jest obecny w budynku) – centrala SSP może automatycznie wyzwalać oddymianie oraz sygnalizować jego zadziałanie. Samo-zamykające drzwi dymoszczelne na klatkach schodowych powinny współpracować z systemem, aby po otwarciu klap ograniczyć napływ dymu z kondygnacji.

9: Czym jest system zapobiegania zadymieniu (różnicowania ciśnienia) i kiedy się go stosuje?

Odpowiedź: System zapobiegania zadymieniu, zwany także systemem różnicowania ciśnienia lub nadciśnieniowym, to alternatywny sposób ochrony pionowych dróg ewakuacyjnych. Zamiast usuwać dym, system ten zapobiega jego przedostaniu się np. na klatkę schodową poprzez wytworzenie w niej nadciśnienia względem przestrzeni objętej pożarem. Realizuje się to za pomocą wentylatorów nadmuchowych, które tłoczą czyste powietrze do klatki schodowej (albo szybu windowego) w czasie pożaru. Nadciśnienie (rzędu 50 Pa i więcej) powoduje, że dym nie wnika przez nieszczelności drzwi – utrzymuje klatkę wolną od dymu. Systemy różnicowania ciśnienia są wymagane lub zalecane w budynkach wysokich i wysokościowych, gdzie oddymianie grawitacyjne byłoby nieskuteczne. Normy PN-EN 12101-6 określają kryteria dla takich instalacji. W praktyce nadciśnienie stosuje się np. w wieżowcach, szpitalach czy hotelach powyżej pewnej wysokości, aby zapewnić bezpieczną ewakuację klatką schodową.

10: Kiedy powinno się wybrać system nadciśnieniowy zamiast oddymiania grawitacyjnego?

Odpowiedź: System nadciśnieniowy (zapobieganie zadymieniu) zapewnia wyższy poziom ochrony, ale jest bardziej złożony i kosztowny. Przepisy często pozwalają wybrać pomiędzy oddymianiem, a nadciśnieniem w niektórych budynkach. Nadciśnienie jest obligatoryjne w budynkach wysokościowych (WW) oraz większości budynków wysokich (W) – tam klatki schodowe powinny być chronione właśnie przez system różnicowania ciśnienia zgodnie z §246 warunków technicznych. W budynkach średniowysokich (SW) dopuszcza się zwykle oddymianie grawitacyjne, które jest prostsze, choć mniej skuteczne. Jeżeli jednak specyfika budynku (np. brak możliwości wykonania odpowiednich otworów oddymiających, bardzo duża wysokość klatki) uniemożliwia efektywne oddymianie, zaleca się nadciśnienie. W praktyce inwestorzy częściej wybierają oddymianie, gdy prawo na to pozwala, ze względu na niższy koszt – warto jednak pamiętać, że system nadciśnieniowy lepiej gwarantuje utrzymanie klatki wolnej od dymu.

11: Czy wszystkie klatki schodowe muszą być wyposażone w system oddymiania lub zapobiegania zadymieniu?

Odpowiedź: Nie, tylko klatki schodowe określone w przepisach wymagają takich zabezpieczeń. Zgodnie z aktualnymi wymaganiami minimalnymi, co najmniej instalacja oddymiająca (lub nadciśnieniowa) jest obowiązkowa dla klatek schodowych ewakuacyjnych w: budynkach średniowysokich kategorii ZL I, ZL II, ZL III i ZL V oraz budynkach niskich kategorii ZL II. Dotyczy to np. budynków użyteczności publicznej SW (jak biurowce ~5 kondygnacji) czy hoteli SW, a także budynków niskich, jeśli są to np. domy opieki (ZL II). Klatki schodowe w typowych niskich budynkach mieszkalnych (ZL IV) nie muszą mieć oddymiania, o ile warunki ewakuacji są spełnione (np. krótka droga ewakuacyjna). Wysokie i wysokościowe budynki mają odrębne wymagania – tam zazwyczaj wymaga się systemu nadciśnieniowego. Warto dodać, że od 2018 r. przepisy złagodziły niektóre wymagania: np. nie ma już obowiązku oddymiania klatek w niskich budynkach użyteczności publicznej lub średniowysokich mieszkalnych, jeśli parter ma osobne wyjścia na zewnątrz dla lokali (spełnione inne warunki ewakuacji).

12: Jak zapewnia się napływ powietrza kompensacyjnego w systemie oddymiania?

Odpowiedź: Aby oddymianie było skuteczne, oprócz usunięcia dymu trzeba dostarczyć świeże powietrze w jego miejsce. W systemach grawitacyjnych powietrze kompensacyjne napływa zazwyczaj przez drzwi ewakuacyjne (np. otwarte drzwi wejściowe na klatkę schodową) lub przez specjalne dolne klapy/otwory nawiewne, które otwierają się równocześnie z klapami dymowymi. W klatkach schodowych często stosuje się automatycznie otwierane drzwi lub żaluzje nawiewne na najniższej kondygnacji. W systemach mechanicznych projektuje się oddzielne otwory nawiewne lub wentylatory nawiewowe tłoczące powietrze zewnętrzne – tak, by strumień świeżego powietrza równoważył wywiew dymu. Przepisy wymagają zapewnienia stałego dopływu powietrza uzupełniającego w ilości odpowiadającej usuwanemu dymowi. Bez dopływu powietrza system wyciągający dym mógłby przestać działać efektywnie (wytworzy się podciśnienie) lub nie otworzą się w pełni klapy.

13: Jakie certyfikaty i dopuszczenia muszą posiadać urządzenia oddymiające?

Odpowiedź: Urządzenia stosowane w systemach oddymiania podlegają rygorystycznym wymaganiom normatywnym oraz często dodatkowej certyfikacji krajowej. Przede wszystkim powinny mieć oznakowanie CE potwierdzające zgodność z odpowiednią normą zharmonizowaną (np. klapy dymowe z normą PN-EN 12101-2, wentylatory z PN-EN 12101-3). W Polsce wiele urządzeń przeciwpożarowych musi dodatkowo posiadać świadectwo dopuszczenia CNBOP – dotyczy to m.in. napędów, klap oddymiających, central sterujących itp. Na przykład siłowniki otwierające okna oddymiające powinny mieć dopuszczenie CNBOP potwierdzające ich niezawodność w warunkach pożaru. Klapy dymowe jako wyrób budowlany muszą mieć certyfikat stałości właściwości użytkowych (CE) zgodnie z EN 12101-2. Inwestor powinien wymagać od dostawcy dokumentów potwierdzających, że każdy element systemu (klapa, wentylator, centrala) spełnia normy i ma wymagane dopuszczenia – to warunek dopuszczenia budynku do użytkowania przez straż pożarną.

14: Czym jest kurtyna dymowa i kiedy się ją stosuje?

Odpowiedź: Kurtyna dymowa to przegroda (stała lub uruchamiana automatycznie) służąca do ograniczania rozprzestrzeniania się dymu pod stropem. Wykonana jest z materiału o odpowiedniej odporności ogniowej (np. tkanina szklana z powłoką) i zwykle zwija się w kasecie, rozwijając się podczas pożaru. Kurtyny dymowe stosuje się w dużych otwartych przestrzeniach – takich jak hale magazynowe, atria, centra handlowe – aby podzielić strefę podsufitową na mniejsze obszary i zatrzymać dym w rejonie źródła pożaru. Dzięki temu łatwiej go odprowadzić poprzez oddymianie mechaniczne, a reszta pomieszczenia pozostaje dłużej wolna od dymu. Kurtyny mogą być stałe (np. szklane lub murowane przegrody pod stropem) albo rozwijane automatycznie z kaset pod sufitem po otrzymaniu sygnału z czujki. W niektórych obiektach kurtyny dymowe są wręcz niezbędne do prawidłowego działania systemu wentylacji pożarowej – np. w wielopoziomowym atrium budynku pomagają skierować dym do konkretnych otworów oddymiających.

15: Jakie są wymagania dotyczące oddymiania garaży podziemnych?

Odpowiedź: Garaże podziemne i zamknięte garaże wielostanowiskowe muszą mieć zapewnioną wentylację pożarową, jeśli spełniają określone kryteria. Zgodnie z przepisami (§277 WT), każdy garaż zamknięty bez bezpośredniego wjazdu na zewnątrz (np. tylko z windą samochodową) lub o powierzchni strefy pożarowej przekraczającej 1500 m² wymaga instalacji oddymiającej uruchamianej przez system detekcji dymu.

W praktyce oznacza to zastosowanie mechanicznej wentylacji oddymiającej: montuje się wentylatory wyciągowe dużej wydajności odporne na temperaturę pożaru, a także przewody odprowadzające dym z górnej strefy garażu. Dodatkowo przewiduje się otwory lub wentylatory nawiewne dostarczające powietrze zewnętrzne do garażu podczas pożaru. Celem systemu jest ograniczenie zadymienia i temperatury pod stropem do poziomu umożliwiającego ewakuację i akcję gaśniczą (nie przekroczenie ~200°C pod stropem). Uruchamianie odbywa się automatycznie poprzez czujki dymu rozmieszczone w garażu. Mniejsze garaże (np. jednokondygnacyjne poniżej 1500 m² z rampą na zewnątrz) nie muszą mieć oddzielnego oddymiania – wystarcza ich wentylacja bytowa, choć często i tam stosuje się wentylatory pożarowe dla podniesienia bezpieczeństwa.

16: Czy można stosować zwykłe okna jako urządzenia oddymiające?

Odpowiedź: W pewnych sytuacjach dopuszcza się wykorzystanie okien jako otworów oddymiających, ale muszą one spełniać odpowiednie wymagania. Okno oddymiające powinno zapewnić wymaganą powierzchnię czynną oddymiania (oznaczaną jako Aw) i otwierać się automatycznie w razie pożaru (np. za pomocą siłownika elektrycznego podłączonego do centrali oddymiania). W praktyce często projektuje się klapy dymowe dachowe, które są specjalnie certyfikowane do oddymiania – użycie pionowych okien elewacyjnych jest mniej skuteczne ze względu na wpływ wiatru i gorsze odprowadzanie gorących gazów. Polskie wytyczne (CNBOP) nie zalecają okien fasadowych jako głównych otworów oddymiających klatek schodowych, choć bywają one stosowane w niskich budynkach (np. klatka schodowa z oknem uchylnym na ostatniej kondygnacji). Jeżeli używa się okna, powinno być ono wyposażone w certyfikowany napęd otwierający w 60 sek., odporne na warunki zewnętrzne i posiadać odpowiednie dopuszczenia. Podsumowując – okno może pełnić funkcję oddymiającą, lecz preferowane są dedykowane klapy dachowe, gwarantujące pewniejsze działanie.

17: Jak zasilane są systemy oddymiania w sytuacji zaniku prądu?

Odpowiedź: Systemy oddymiania muszą działać niezawodnie także przy awarii zasilania podstawowego, która często towarzyszy pożarom, oraz po wyłączeniu prądu w budynku przez straż pożarną. Centrale oddymiania posiadają wbudowane akumulatory zapewniające zasilanie awaryjne – dzięki temu nawet przy odcięciu prądu są w stanie otworzyć klapy i podtrzymać zasilanie napędów przez wymagany czas. Typowo wymaga się, aby system oddymiania wytrzymał co najmniej 72 godziny w trybie czuwania i wykonał pełny cykl otwarcia w razie pożaru, podobnie jak systemy alarmowe (dokładne wartości zależą od kategorii budynku i norm). Wentylatory oddymiające w systemach mechanicznych zwykle są zasilane z osobnej, ognioodpornej linii zasilania – w budynkach wysokich i specjalnych przewiduje się agregat prądotwórczy zapewniający energię dla wentylatorów pożarowych. Wszystkie przewody zasilające elementy oddymiania muszą mieć odporność ogniową odpowiednią do czasu działania urządzeń (np. kabel o klasie PH90). Dzięki tym środkom system zadziała nawet w warunkach uszkodzenia sieci elektrycznej w budynku.

II. Systemy sygnalizacji pożaru (SSP)

18: Czym jest system sygnalizacji pożaru (SSP) i jaką pełni funkcję?

Odpowiedź: System sygnalizacji pożaru (SSP) – określany też jako system alarmu pożarowego – to układ czujek, urządzeń alarmowych i central, służący do wczesnego wykrywania pożaru oraz alarmowania o nim. Jego głównym celem jest szybkie wykrycie oznak pożaru (dymu, ciepła itp.) w budynku i natychmiastowe zaalarmowanie przebywających tam osób, aby umożliwić bezpieczną ewakuację. System SSP często pełni funkcję nadrzędną w stosunku do innych zabezpieczeń – po wykryciu pożaru może automatycznie uruchomić urządzenia przeciwpożarowe: systemy oddymiania, zamknięcia ogniowe, urządzenia gaśnicze, odblokować drzwi ewakuacyjne, a także powiadomić straż pożarną. Dobrze zaprojektowany SSP zwiększa szansę opanowania pożaru w zarodku i ogranicza straty poprzez szybką reakcję.

19: W jakich obiektach instalacja SSP jest wymagana prawnie?

Odpowiedź: Obowiązek montażu systemu sygnalizacji pożaru zależy od rodzaju i wielkości budynku. Rozporządzenie MSWiA z 7 czerwca 2010 r. (par. 28) enumeratywnie wymienia obiekty, które muszą być wyposażone w SSP. Należą do nich m.in.: duże budynki handlowe i wystawowe (powyżej 5000 m² jednokondygnacyjne lub 2500 m² wielokondygnacyjne), teatry (ponad 300 miejsc), kina (ponad 600 miejsc), hale sportowe i widowiskowe (ponad 1500 miejsc), szpitale i sanatoria (powyżej 200 łóżek, psychiatryczne – 100 łóżek), duże domy pomocy społecznej i ośrodki dla niepełnosprawnych (powyżej 100 łóżek), wysokie i wysokościowe budynki użyteczności publicznej, większe hotele i budynki zamieszkania zbiorowego (ponad 50 miejsc noclegowych, lub 200 miejsc przy pobycie stałym >3 dób), podziemne garaże >1500 m² lub na więcej niż jednej kondygnacji, stacje metra, duże dworce i porty (powyżej 500 osób), banki z dużymi salami operacyjnymi (>500 m²), ważne archiwa i muzea oraz centra telekomunikacyjne. W praktyce oznacza to, że obiekty takie jak galerie handlowe, duże biurowce, hotele, szpitale czy szkoły internatowe zazwyczaj muszą mieć SSP. W małych budynkach (np. biurowiec 2 piętra, mały sklep) prawo nie nakazuje montażu SSP, ale można to zrobić dla podniesienia bezpieczeństwa.

20: Jakie przepisy i normy mają zastosowanie do systemów SSP?

Odpowiedź: Kwestie obowiązku stosowania SSP regulują wspomniane rozporządzenie MSWiA w sprawie ochrony ppoż. budynków (§28) oraz pośrednio Prawo budowlane (wymóg spełnienia warunków ochrony przeciwpożarowej). Techniczne wymagania i definicje systemu określa Polska Norma PN-EN 54 (seria norm Systemy sygnalizacji pożarowej). Poszczególne części PN-EN 54 opisują elementy systemu: np. EN 54-2 dotyczy central sygnalizacji, EN 54-3 – sygnalizatorów akustycznych, EN 54-7 – czujek dymu, EN 54-11 – ręcznych ostrzegaczy pożarowych (ROP) itd. Choć normy EN 54 są w większości produktowe, istnieje także cześć dotycząca projektowania i użytkowania systemów (PN-EN 54-14, obecnie funkcjonująca jako dokument techniczny CEN/TS). Ponadto w obiektach specjalnych mogą obowiązywać inne normy branżowe – np. dla okrętów morskich czy kopalń są odrębne przepisy. W Polsce wymaga się, by urządzenia wchodzące w skład SSP posiadały odpowiednie certyfikaty potwierdzające zgodność z EN 54 oraz często świadectwa dopuszczenia CNBOP.

21: Z jakich elementów składa się typowy system sygnalizacji pożaru?

Odpowiedź: Podstawowe elementy SSP to: centrala alarmowa (CSP) – serce systemu, które monitoruje czujki i steruje alarmami; czujki pożarowe (detektory) – automatycznie wykrywające pożar (dym, ciepło, płomień); ręczne ostrzegacze pożarowe (ROP) – przyciski oznaczone „Pożar” do ręcznego wywołania alarmu; sygnalizatory alarmowe – urządzenia powiadamiające dźwiękiem i/lub światłem o wykryciu pożaru (np. głośne syreny, gongi oraz lampy błyskowe); oraz zasilacz z akumulatorami – zapewniający podtrzymanie zasilania. Dodatkowo system może zawierać moduły sterujące do włączania innych urządzeń (np. odcięć wentylacji, windy itp.), tablice synoptyczne i koncentratory (w większych obiektach) oraz linię do monitoringu straży pożarnej. Wszystkie czujki i ROPy są połączone elektrycznie (liniowo lub pętlowo) z centralą. Gdy czujka wykryje pożar lub ktoś wybije ROP, centrala odbiera sygnał i uruchamia alarm oraz może przekazać informacje dalej (np. do straży). Przykładowo, w systemach adresowalnych każda czujka ma indywidualny adres i centrala może na wyświetlaczu wskazać dokładne miejsce zagrożenia.

22: Na czym polega różnica między systemem konwencjonalnym a adresowalnym?

Odpowiedź: System konwencjonalny dzieli obiekt na strefy pożarowe, a czujki w każdej strefie są połączone wspólnym obwodem do centrali. Centrala konwencjonalna sygnalizuje tylko, z której strefy (linii) nadejdzie alarm – nie wskazuje dokładnie która czujka go wywołała. To proste, stosowane w mniejszych obiektach rozwiązanie. System adresowalny (analogowy) natomiast wykorzystuje czujki z unikalnymi adresami cyfrowymi. Wszystkie urządzenia (czujki, przyciski) są podłączone do pętli komunikacyjnej, a centrala rozpoznaje każdy z nich indywidualnie. W razie pożaru centrala wyświetli konkretną lokalizację (np. „Czujka dymu nr 5 w pomieszczeniu 202”) – co ułatwia identyfikację źródła ognia. Systemy adresowalne umożliwiają też regulację czułości czujek, sygnalizację uszkodzeń poszczególnych detektorów i bardziej zaawansowane sterowanie. Podsumowując, systemy adresowalne są dokładniejsze i preferowane w większych lub bardziej złożonych budynkach, podczas gdy konwencjonalne bywają tańszym rozwiązaniem dla małych obiektów.

23: Jakie są rodzaje czujek pożarowych i gdzie się je stosuje?

Odpowiedź: Do wykrywania pożaru używa się różnych detektorów, dostosowanych do charakteru zagrożenia: czujki dymu (optyczne punktowe) – najpopularniejsze, reagują na obecność dymu w powietrzu, montowane w niemal wszystkich pomieszczeniach ogólnych; czujki termiczne (ciepła) – reagują na wzrost temperatury lub przekroczenie progu (np. 58°C), stosowane np. w kuchniach, kotłowniach (gdzie dym może występować niezwiązany z pożarem); czujki multisensorowe – łączące np. pomiar dymu i temperatury, bardziej odporne na fałszywe alarmy, często instalowane w biurach, hotelach; czujki płomienia – wykrywające promieniowanie płomieni (UV/IR), używane w halach przemysłowych, hangarach (gdzie pożar może rozwijać się z silnym płomieniem bez dużego dymu); aspiracyjne systemy detekcji dymu – aktywnie zasysające powietrze przez sieć rurek i analizujące zawartość dymu, niezwykle czułe, stosowane np. w centrach danych, serwerowniach czy zabytkowych archiwach (gdzie wymagane jest wykrycie bardzo wczesnej fazy pożaru). W magazynach wysokiego składowania i halach o dużej kubaturze często używa się także liniowych czujek dymu (optycznych barier podczerwieni) montowanych pod stropem na duże odległości. Każdy rodzaj czujki dobiera się tak, by skutecznie i szybko wykryć pożar przy minimalizacji fałszywych alarmów w danym środowisku.

24: Gdzie rozmieszcza się czujki dymu i ręczne ostrzegacze pożarowe (ROP)?

Odpowiedź: Czujki automatyczne powinny zabezpieczać wszelkie pomieszczenia i przestrzenie, w których pożar może zostać wykryty odpowiednio wcześnie i gdzie wymagane jest alarmowanie. Zwykle montuje się je na sufitach (najwyższy punkt pomieszczenia) – tam gromadzi się dym. Normy projektowe (np. wytyczne PN-EN 54-14) określają maksymalną powierzchnię i odległość ochrony pojedynczej czujki dymu (typowo ok. 80–100 m² na czujkę w standardowej wysokości pomieszczenia, odstępy do 7–8 m). Czujki instaluje się m.in. na korytarzach, w holach, salach, magazynach – unikając miejsc narażonych na spaliny, parę czy kurz mogący wywoływać fałszywe alarmy. Ręczne ostrzegacze pożarowe (tzw. „przyciski pożarowe” z tłuczką) rozmieszcza się na drogach ewakuacyjnych – przy wyjściach z budynku oraz wyjściach ewakuacyjnych na każdej kondygnacji, tak aby odległość do najbliższego ROP nie przekraczała 30–40 metrów. Standardowo ROP umieszcza się na wysokości ~1,4 m nad podłogą, w widocznych miejscach, o czerwonym kolorze obudowy. Ideą jest, by osoba zauważająca pożar mogła szybko aktywować alarm. W pomieszczeniach, gdzie wybuch pożaru może pozostać niezauważony przez ludzi (np. magazyny bez stałej obsady), większy nacisk kładzie się na czujki automatyczne.

25: Jak działają sygnalizatory alarmowe i jakie są wymagania dotyczące głośności alarmu?

Odpowiedź: Sygnalizatory alarmowe w SSP mają za zadanie zapewnić, że wszyscy przebywający w obiekcie usłyszą lub zobaczą sygnał o pożarze. Stosuje się sygnalizatory akustyczne (dźwiękowe) – najczęściej głośne buzery, syreny lub gongi generujące przerywany dźwięk o wysokiej częstotliwości, oraz sygnalizatory optyczne (błyskowe) – najczęściej czerwone lampy błyskające (tzw. flesze). Wymagania normatywne (EN 54-3 i wytyczne projektowe) określają, że poziom dźwięku alarmu musi przekraczać o co najmniej 10 dB(A) tło hałasu w chronionym pomieszczeniu i wynosić minimum 65 dB(A) we wszystkich miejscach dostępnych dla ludzi (lub 75 dB przy łóżku w pomieszczeniach sypialnych). Typowo alarmy mają natężenie ok. 90–100 dB(A) przy 1 m. Sygnalizatory rozmieszcza się tak, by dźwięk rozchodził się po całym obiekcie – na każdej kondygnacji i strefie. W miejscach o wysokim poziomie hałasu lub gdzie mogą przebywać osoby niedosłyszące uzupełnia się alarm akustyczny sygnalizacją optyczną (błyski widzialne). Dźwięk alarmu pożarowego ma zazwyczaj charakterystyczny modulowany ton i nie może być łatwo pomylony z innym sygnałem (np. alarmem włamaniowym). Przy projektowaniu należy też zwrócić uwagę na możliwość wyłączenia lokalnych systemów nagłośnienia czy muzyki – tak, by nic nie zagłuszało sygnałów SSP podczas alarmu.

26: Jak zapewnione jest zasilanie awaryjne systemu SSP i na jak długo musi wystarczyć?

Odpowiedź: Centralka SSP wyposażona jest w zasilacz buforowy i zestaw akumulatorów, które podtrzymują działanie systemu w razie zaniku napięcia sieci. Zgodnie z normami przyjmuje się, że system powinien działać w trybie czuwania przez co najmniej 24 godziny (w obiektach z zapewnionym awaryjnym zasilaniem – np. agregatem prądotwórczym) lub 72 godziny (jeśli brak awaryjnego zasilania) i następnie przez co najmniej 30 minut w stanie alarmu pełnego (syreny aktywne). Te wartości mogą być dostosowane do kategorii budynku, ale generalnie zapewniają, że nawet długotrwały brak prądu nie wyłączy ochrony przeciwpożarowej. W praktyce oznacza to użycie dwóch akumulatorów żelowych (np. 2×12 V 17 Ah w centrali średniej wielkości) – zapewniających wymagany czas działania. Przeglądy systemu obejmują test obciążeniowy akumulatorów; zaleca się wymianę baterii co 4 lata eksploatacji. Oprócz centralnej baterii istotne jest stosowanie okablowania ognioodpornego – aby podczas pożaru zasilanie do ostatniego czujnika i sygnalizatora było utrzymane przez wymagany czas (np. kabel w klasie PH30 lub PH90 w zależności od potrzeb).

27: Czy urządzenia systemu SSP muszą mieć certyfikaty i dopuszczenia?

Odpowiedź: Tak – wszystkie elementy wchodzące w skład systemu sygnalizacji pożaru muszą spełniać odpowiednie normy i posiadać wymagane dokumenty. Przede wszystkim powinny być zgodne z normami serii EN 54 i mieć europejskie certyfikaty CE. Dodatkowo, polskie przepisy wymagają, aby wiele urządzeń przeciwpożarowych posiadało świadectwo dopuszczenia CNBOP. W praktyce oznacza to, że centrala SSP, czujki, ręczne ostrzegacze, sygnalizatory akustyczne, a także elementy wykonawcze (np. moduły sterujące oddymianiem) powinny mieć dopuszczenie wydane przez CNBOP-PIB. Jest to potwierdzenie, że dany sprzęt został przebadany w krajowych warunkach i można go stosować w ochronie ppoż. obiektów. Bez tych dokumentów inspektor Państwowej Straży Pożarnej może nie dopuścić instalacji podczas odbioru. W praktyce renomowani producenci dostarczają sprzęt już z wymaganymi certyfikatami – np. czujki dymu mają oznaczenie EN 54-7 i nr dopuszczenia CNBOP, centrala – EN 54-2/4 i dopuszczenie itd.

28: Jak często należy przeprowadzać przeglądy i konserwację systemu sygnalizacji pożaru?

Odpowiedź: Przepisy wymagają, aby urządzenia przeciwpożarowe były sprawdzane nie rzadziej niż raz w roku przez uprawnione osoby. W przypadku SSP przyjęło się wykonywanie przeglądu serwisowego co 12 miesięcy, podczas którego sprawdza się działanie centrali, stan akumulatorów, losowo wybrane czujki i wszystkie ręczne ostrzegacze oraz sygnalizatory. Zaleca się także testy okresowe części systemu w krótszych odstępach – np. kwartalnie lub nawet co miesiąc (w obiektach wysokiego ryzyka). Przykładowo można co miesiąc uruchomić alarm z jednego ROP i sprawdzić poprawność działania sygnalizatorów oraz sterowań – takie testy może prowadzić przeszkolony personel obiektu. Pełną konserwację i test wszystkich elementów wykonuje autoryzowany serwis. Dokumentacja SSP (książka eksploatacji) powinna zawierać zapis z każdej kontroli i ewentualne uwagi (np. wymianę uszkodzonej czujki). Regularne przeglądy są nie tylko obowiązkiem prawnym, ale przede wszystkim gwarancją, że system zadziała, gdy będzie potrzebny. Dla obiektów o zwiększonym zagrożeniu pożarowym częstotliwość przeglądów może być zwiększona – np. dwa razy do roku.

29: Czy system SSP współpracuje z innymi urządzeniami przeciwpożarowymi w budynku?

Odpowiedź: Zdecydowanie tak – centralna sygnalizacja pożarowa często pełni rolę centrum integrującego różne instalacje bezpieczeństwa. Tzw. scenariusz pożarowy dla budynku określa, jakie działania podejmują poszczególne systemy po otrzymaniu sygnału o pożarze. Przykładowe funkcje realizowane przez SSP: uruchomienie systemów oddymiania (otwarcie klap, włączenie wentylatorów), wyłączenie wentylacji bytowej i klimatyzacji (aby nie rozprzestrzeniać dymu), odblokowanie drzwi z kontrolą dostępu (drzwi ewakuacyjne muszą się automatycznie odryglować), wysterowanie wind (sprowadzenie dźwigów na poziom ewakuacyjny i ich unieruchomienie), zamknięcie przeciwpożarowych klap odcinających w kanałach wentylacyjnych, włączenie systemu gaśniczego (np. podanie sygnału do uruchomienia gaszenia gazem po ewakuacji ludzi) czy aktywacja Dźwiękowego Systemu Ostrzegawczego (DSO) do nadawania komunikatów głosowych. Wszystkie te funkcje realizowane są poprzez moduły sterujące i przekaźniki w centrali SSP, zaprogramowane zgodnie ze scenariuszem uzgodnionym z rzeczoznawcą pożarowym. Dlatego SSP bywa nazywany „mózgiem” systemów bezpieczeństwa pożarowego budynku.

30: Kiedy wymagany jest Dźwiękowy System Ostrzegawczy (DSO) i jaka jest jego rola?

Odpowiedź: Dźwiękowy System Ostrzegawczy to oddzielny system nagłośnieniowy, który nadaje sygnały alarmowe i komunikaty głosowe do ewakuacji. DSO jest obowiązkowy w obiektach, gdzie jednorazowo przebywa bardzo wiele osób i szybka ewakuacja jest utrudniona zwykłym sygnałem akustycznym. Rozporządzenie MSWiA z 2006 r. określa budynki wymagające DSO – są to m.in.

stadiony i hale sportowe >1500 miejsc,
teatry >300 miejsc,
kina >600,
centra handlowe wielopoziomowe >5000 m²,
wysokie budynki użyteczności publicznej, dworce, metro itp.

DSO współpracuje z SSP: po otrzymaniu sygnału alarmu pożarowego automatycznie odtwarza zaprogramowane komunikaty (np. „Uwaga, pożar, proszę kierować się do wyjść ewakuacyjnych”) i/lub umożliwia nadawanie instrukcji przez mikrofon przez dowódcę akcji. Rola DSO jest krytyczna w zapobieżeniu panice i skierowaniu tłumu właściwymi drogami – dlatego system ten musi być bardzo niezawodny (norma EN 54-24 dla głośników, EN 60849 dla systemu). W obiektach z DSO sygnały akustyczne SSP (syreny) często zastępuje się właśnie głośnikami DSO. Przykładowo, w galerii handlowej pożar zostanie zakomunikowany przez ciągły dźwięk przerywany i komunikaty głosowe zamiast zwykłego dzwonka alarmowego.

31: Czy system sygnalizacji pożaru musi być podłączony do straży pożarnej (monitoring pożarowy)?

Odpowiedź: Tak, jeżeli w budynku zastosowanie SSP jest obligatoryjne z mocy przepisów, to taki system musi zostać podłączony do systemu monitoringu pożarowego PSP. Wymaga tego §31 rozporządzenia MSWiA – właściciel obiektu objętego obowiązkowym SSP jest zobowiązany zapewnić przekazywanie sygnałów alarmu do PSP. Realizuje się to poprzez umowę z firmą posiadającą akredytację PSP (tzw. operator monitoringu) – instalowana jest linia transmitująca sygnał z centrali SSP do najbliższej Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej PSP. Dzięki temu informacja o pożarze automatycznie dociera do straży, skracając czas reakcji. Wyjątkiem są obiekty posiadające własną zawodową straż pożarną na miejscu (np. zakładowa straż w rafinerii) – wtedy monitoring zewnętrzny nie jest wymagany. Podstawa prawna tego obowiązku znajduje się również w ustawie o ochronie przeciwpożarowej (art. 5 ust.1b). W praktyce podczas odbioru budynku strażacy sprawdzają poprawność transmisji alarmu do systemu monitoringu. W obiektach nieobjętych obowiązkiem SSP nie ma wymogu podłączania do PSP – choć właściciel może to zrobić dobrowolnie w ramach podniesienia bezpieczeństwa.

32: Czy centrala SSP może sterować systemem gaśniczym?

Odpowiedź: Tak, wiele central pożarowych ma funkcje sterowania gaszeniem – albo integruje w sobie moduł gaszenia, albo współpracuje z osobną centralą gaśniczą. Przykładowo, w serwerowniach stosuje się automatyczne systemy gaszenia gazowego: czujki dymu wykrywają pożar, centrala SSP włącza sygnały ostrzegawcze i po upływie ustalonego czasu (na ewakuację) wysyła sygnał do uruchomienia zaworów butli z gazem gaśniczym. Taki tryb działania wymaga bardzo wysokiej niezawodności – centrale sterujące gaszeniem posiadają dodatkowe zabezpieczenia (podwójna detekcja, przycisk wstrzymania gaszenia itp.). Również popularne tryskacze wodne współpracują z SSP: choć same reagują na ciepło (nie potrzebują sygnału do zadziałania), to przepływ wody przez tryskacze jest wykrywany przez czujkę przepływu, która generuje alarm w centrali SSP. Centrala może wtedy uruchomić np. pompy pożarowe rezerwowe lub przekazać alarm dalej. Nowoczesne adresowalne systemy umożliwiają zaprogramowanie logiki sterującej różnymi urządzeniami – stąd jedna centrala SSP potrafi równocześnie pełnić rolę centrali wykrywania i centrali sterowania gaszeniem (co często jest poświadczone dodatkowym certyfikatem). Warunkiem jest jednak zgodność takiej centrali z normami dla obu funkcji (EN 54-2/4 dla wykrywania i np. EN 12094-1 dla sterowania stałym urządzeniem gaśniczym).

33: Kto może projektować, instalować i konserwować systemy SSP?

Odpowiedź: Projektowanie systemu sygnalizacji pożaru powinno być wykonane przez osobę posiadającą uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalności (najczęściej instalacyjnej telekomunikacyjnej lub elektrycznej) oraz wiedzę z zakresu ochrony przeciwpożarowej. Projekt SSP podlega uzgodnieniu z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń ppoż. Instalację systemu mogą wykonywać wyspecjalizowane firmy posiadające przeszkolony personel – często wymagane są autoryzacje od producentów central SSP (co gwarantuje poprawną konfigurację). Konserwację i przeglądy również powinny przeprowadzać osoby z odpowiednimi kwalifikacjami (np. ukończonym szkoleniem serwisanta SSP) – w praktyce robi to firma posiadająca certyfikat od producenta lub doświadczenie w serwisie danego systemu. Dodatkowo, zgodnie z polskimi przepisami, prace przy systemach sygnalizacji pożarowej muszą być prowadzone zgodnie z dokumentacją techniczną i instrukcją producenta – nieautoryzowane modyfikacje są zabronione. Warto pamiętać, że podczas odbioru technicznego straż pożarna może zażądać okazania dokumentów potwierdzających kwalifikacje instalatorów i konserwatorów (np. uprawnień budowlanych projektanta, protokołów z przeglądu).

34: Czy system sygnalizacji pożaru może powodować fałszywe alarmy i jak temu zapobiec?

Odpowiedź: Niestety, fałszywe (niepożądane) alarmy się zdarzają, zwłaszcza w przypadku czujek dymu reagujących np. na kurz, parę wodną lub dym papierosowy. Aby zminimalizować fałszywe alarmy, stosuje się kilka metod: odpowiedni dobór czujek (np. w kuchniach montuje się czujki ciepła zamiast dymu), opóźnienia w algorytmie centrali lub wymóg potwierdzenia alarmu z dwóch czujek (tzw. zasada 2-detektorowej zależności przy gaszeniu automatycznym, a przy alarmowaniu może centrala chwilowo zwłokę przed syrenami). Regularna konserwacja (czyszczenie czujek z kurzu) znacząco zmniejsza ryzyko fałszywek. Systemy adresowalne często mają funkcje pre-alarmów – sygnalizują wstępne zadymienie, ale nie wyzwalają od razu całego alarmu. Ponadto personel obiektu powinien być przeszkolony: np. wiedzieć, żeby nie wykonywać prac generujących pył lub dym (szlifowanie, lutowanie) bez wyłączenia strefy czujek na czas prac. Nowoczesne czujki multisensorowe są mniej podatne na fałszywe alarmy, bo analizują jednocześnie różne zjawiska (np. dym + tempo przyrostu temperatury). Mimo wszystkich środków ostrożności pewna liczba niezamierzonych alarmów może wystąpić – dlatego ważne jest, by obsługa wiedziała, jak szybko zidentyfikować przyczynę alarmu i przywrócić system do czuwania po ewentualnej weryfikacji braku pożaru.

III. Zabezpieczenia przeciwpożarowe instalacji fotowoltaicznych (PV)

35: Jakie zagrożenia pożarowe wiążą się z instalacjami fotowoltaicznymi?

Odpowiedź: Instalacje fotowoltaiczne stanowią nowe źródło ryzyka pożarowego w budynkach, głównie z uwagi na fakt, że generują prąd stały nawet w trakcie pożaru (dopóki panele są oświetlone). Główne zagrożenia to zwarcia i łuki elektryczne na elementach instalacji DC – w razie wadliwego połączenia przewodów, uszkodzenia izolacji czy awarii falownika może powstać łuk elektryczny, który jest bardzo gorący i może zapalić otoczenie. Kolejnym ryzykiem są przeciążenia lub przegrzewanie – np. tzw. „hot spot” na panelu (miejscowe uszkodzenie ogniwa) lub zły kontakt w złączce może osiągać wysoką temperaturę i zainicjować ogień. Istotne jest też zagrożenie podczas pożaru budynku niezwiązanego z instalacją – obecność paneli utrudnia dostęp do dachu i stale dostarcza napięcie do przewodów, co stanowi niebezpieczeństwo porażenia dla strażaków. Statystycznie pożary spowodowane samą fotowoltaiką zdarzają się rzadko, ale konsekwencje mogą być poważne ze względu na trudność gaszenia urządzeń elektrycznych pod. Dlatego tak ważne jest odpowiednie zabezpieczenie instalacji PV przed zwarciami (bezpieczniki, wyłączniki), właściwy montaż i konserwacja.

36: Czy i kiedy wymagane jest uzgodnienie projektu instalacji PV z rzeczoznawcą ds. ppoż?

Odpowiedź: Tak – od 2021 roku w Polsce obowiązują przepisy, które wprowadziły wymóg tzw. uzgodnienia projektu w zakresie ochrony przeciwpożarowej dla instalacji PV o większej mocy. Zgodnie z Prawem budowlanym, jeżeli moc zainstalowana DC przekracza 6,5 kW, projekt takiej instalacji należy uzgodnić z rzeczoznawcą do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych. W praktyce oznacza to, że dla większości mikroinstalacji domowych (np. 5 kWp) formalnie nie potrzeba takiego uzgodnienia, ale już instalacje większe – np. na obiektach komercyjnych, magazynach, farmach fotowoltaicznych czy nawet większe domowe >6,5 kW – muszą mieć projekt sprawdzony pod kątem ppoż. Rzeczoznawca ocenia rozplanowanie kabli, zabezpieczeń, lokalizację wyłącznika ppoż itp., tak aby instalacja spełniała wymagania bezpieczeństwa. Ten wymóg dotyczy zarówno nowych projektów, jak i rozbudowy istniejących systemów ponad próg mocy. Uzgodnienie jest potwierdzane odpowiednią adnotacją i pieczęcią rzeczoznawcy na dokumentacji technicznej.

37: Kiedy trzeba zgłaszać instalację fotowoltaiczną do Państwowej Straży Pożarnej?

Odpowiedź: Zgłoszenie do PSP jest wymagane przed rozpoczęciem eksploatacji nowej instalacji PV o mocy powyżej pewnego progu. Od września 2020 r. obowiązuje przepis (art. 56 ust.1a Prawa budowlanego) nakładający na inwestora obowiązek powiadomienia właściwego komendanta PSP o uruchomieniu instalacji fotowoltaicznej o mocy powyżej 6,5 kW do 150 kW. Zgłoszenia należy dokonać w ciągu 7 dni od rozpoczęcia użytkowania. Próg 6,5 kW pokrywa się z wymogiem uzgodnienia projektu – czyli praktycznie każda instalacja wymagająca uzgodnienia musi być też zgłoszona straży. PSP analizuje dostarczoną dokumentację pod kątem bezpieczeństwa (lokalizację wyłączników, tras kablowych itp.) i gromadzi te informacje w bazie – co ułatwia działania ratownicze w razie pożaru. Instalacje powyżej 150 kW podlegają już innym procedurom (wymagają pozwolenia na budowę i odrębnych uzgodnień). Przy zgłoszeniu inwestor przekazuje m.in. schemat instalacji PV, plan rozmieszczenia paneli i głównych komponentów, opis zabezpieczeń ppoż., w tym przeciwpożarowego wyłącznika prądu. Obowiązek zgłoszenia nie dotyczy mikroinstalacji <6,5 kW (np. typowa domowa 5 kW) – choć dobrą praktyką jest poinformowanie lokalnej straży nawet o takiej instalacji, aby w razie zdarzenia mieli świadomość istnienia paneli.

38: Czy instalacja fotowoltaiczna wymaga wyposażenia w przeciwpożarowy wyłącznik prądu (PWP)?

Odpowiedź: Przeciwpożarowy wyłącznik prądu (PWP) – czyli urządzenie odcinające dopływ energii elektrycznej podczas pożaru – jest wymagany w budynkach o większej kubaturze, a od niedawna jego rola obejmuje też instalacje PV. Zgodnie z przepisami (WT §183) każdy budynek o kubaturze przekraczającej 1000 m³ musi mieć zainstalowany PWP odcinający napięcie. W kontekście fotowoltaiki, obecne interpretacje przepisów ppoż wymagają, by instalacja PV objęta obowiązkiem uzgodnienia (czyli >6,5 kW) posiadała rozwiązanie pozwalające odłączyć napięcie generowane przez panele w razie pożaru. Najczęściej realizuje się to poprzez przeciwpożarowy wyłącznik prądu dla PV – czyli urządzenie rozłączające obwody DC między panelami a falownikiem. Taki wyłącznik (czasem nazywany „wyłącznikiem strażackim”) powinien odcinać wszystkie stringi PV jednocześnie, tak aby kable DC wewnątrz budynku nie pozostawały pod napięciem. Reasumując: instalacja PV >6,5 kW w obiekcie objętym wymaganiami musi mieć PWP, chyba że jest to budynek jednorodzinny (dla którego przepisy zrobiły wyjątek). Dla małych instalacji domowych poniżej progu – formalnie PWP nie jest obligatoryjny, ale warto rozważyć go dla bezpieczeństwa.

39: Gdzie należy zainstalować przeciwpożarowy wyłącznik prądu i jak go oznakować?

Odpowiedź: Przeciwpożarowy wyłącznik prądu (zarówno główny AC, jak i dedykowany dla PV) powinien być umieszczony w pobliżu głównego wejścia do budynku lub przy głównym złączu elektrycznym, w miejscu łatwo dostępnym dla straży pożarnej. Najczęściej montuje się go na elewacji budynku obok tablicy licznikowej albo w pomieszczeniu technicznym przy wyjściu. Urządzenie to musi być wyraźnie oznakowane – powszechnie stosuje się czerwone tabliczki z białym napisem „Przeciwpożarowy wyłącznik prądu” (zgodnym z Polską Normą znaków bezpieczeństwa). Dodatkowo zaleca się oznakowanie kierunku działania (np. strzałka do przełącznika). Jeśli wyłącznik PV jest oddzielny od głównego, należy wyraźnie opisać, że dotyczy instalacji fotowoltaicznej. W dokumentacji przekazywanej do PSP powinien znaleźć się opis i schemat wyłącznika. Sam wyłącznik często ma formę czerwonego przycisku lub dźwigni na obudowie – jego wciśnięcie/obrócenie powoduje rozłączenie styczników odcinających prąd. Po wyłączeniu PWP musi odłączyć zarówno zasilanie AC budynku (poza obwodami przeciwpożarowymi, np. windy pożarowej), jak i napięcie z paneli PV na wejściu do falownika. Oprócz tabliczek zalecane jest naklejenie piktogramu pioruna (ostrzeżenie przed napięciem) oraz informacja, które obwody pozostają czynne po wyłączeniu (np. czy są jakieś inne źródła prądu jak agregat lub UPS).

40: Jakie przepisy lub normy dotyczą ochrony przeciwpożarowej instalacji PV?

Odpowiedź: Kwestie bezpieczeństwa pożarowego instalacji fotowoltaicznych są stosunkowo nowe, stąd brak jeszcze szczegółowych krajowych norm dedykowanych wyłącznie PV i pożarom. Bazować należy na ogólnych przepisach budowlanych i elektrycznych: Prawo budowlane (wymogi zgłoszenia i uzgodnienia), rozporządzenie MSWiA z 2010 r. (wymóg PWP, obowiązki właściciela w utrzymaniu urządzeń ppoż) oraz Polskie Normy elektryczne – zwłaszcza PN-HD 60364-7-712:2016, która dotyczy instalacji fotowoltaicznych w budynkach (zawiera zalecenia co do zabezpieczeń przeciążeniowych, izolatorów DC, ochrony przed przepięciami itp.). Ponadto warunki techniczne budynków nakazują, by instalacja elektryczna (w tym PV) była wykonana tak, by nie stwarzała zagrożenia pożarowego – tu kluczowe jest stosowanie odpowiednich przekrojów przewodów, materiałów o właściwej klasie reakcji na ogień (np. kable PV zazwyczaj mają izolację niepodtrzymującą palenia). W 2022 r. wprowadzono nowelizację przepisów OZE podnoszącą próg zgłoszenia PV do 150 kW i precyzującą wymogi ppoż. Obecnie trwają prace nad wytycznymi branżowymi – np. Stowarzyszenie DAFA opracowuje wytyczne montażu PV na dachach pod kątem bezpieczeństwa pożarowego. Na poziomie europejskim brak jest jednolitej normy ppoż dla PV, ale wiele krajów wydało swoje rekomendacje. W kontekście norm produktowych, same moduły PV są badane m.in. wg normy IEC 61730-2 pod kątem odporności ogniowej – istnieją klasy odporności dachu z panelami (A, B, C wg UL790), choć w Polsce nie ma formalnego wymogu klasy ogniowej dla paneli. Reasumując, projektując zabezpieczenia ppoż. PV trzeba stosować przepisy dot. PWP, uzgodnień oraz dobre praktyki inżynierskie z norm elektrycznych.

41: Jak prowadzić przewody DC instalacji PV, aby zapewnić bezpieczeństwo pożarowe?

Odpowiedź: Przewody prądu stałego łączące panele z falownikiem powinny być prowadzone tak, by zminimalizować ryzyko zapłonu oraz nie stwarzać zagrożenia dla strażaków. Zaleca się kilka kluczowych zasad:

Najkrótsza możliwa trasa wewnątrz budynku: Im mniej kabli DC wewnątrz, tym lepiej – falownik warto lokalizować blisko miejsca wprowadzenia kabli z dachu.
Układanie kabli w osłonach ogniotrwałych lub pod tynkiem: Jeśli przewody PV muszą przebiegać przez budynek, powinny być prowadzone w metalowych peszlach, korytkach lub rurach o odporności ogniowej min. E30, ewentualnie zatopione pod tynkiem. Dzięki temu w razie pożaru zmniejszamy prawdopodobieństwo uszkodzenia kabli i powstania niebezpiecznego napięcia dostępnego.
Utrzymanie wysokości instalacji: Trasy kabli DC powinny biec na wysokości co najmniej 2.5 m nad posadzką (poza strefą dotyku) lub w miejscach niedostępnych, tak by strażacy nie mieli przypadkowego kontaktu z przewodami podczas akcji.
Minimalizacja odcinków niechronionych: Dopuszcza się pozostawienie odsłoniętego kabla jedynie na krótkich odcinkach – np. do 1 m przy falowniku czy rozdzielnicy PV – i to miejsce powinno być oznaczone w dokumentacji dla ekip ratowniczych.
Ochrona mechaniczna i przeciwpożarowa na dachu: Na dachach płaskich kable układa się w metalowych korytkach przymocowanych do konstrukcji – chronią one przed UV i uszkodzeniami. Na dachach skośnych unika się prowadzenia kabli w poprzek połaci (ryzyko zsunięcia elementów przy pożarze) – a jeśli to konieczne, należy je solidnie zamocować i osłonić. Przejścia kabli przez przegrody ogniowe wykonuje się w sposób zachowujący odpowiednią odporność ogniową (stosuje się np. masy ogniochronne w miejscach przejść przez ściany).

Dzięki tym środkom, nawet jeśli wyłącznik ppoż. nie odetnie części instalacji (np. mikroinstalacja bez PWP), to przewody pozostające pod napięciem będą względnie bezpieczne – ukryte i izolowane od działań gaśniczych.

42: Jak zabezpieczyć dach i poddasze budynku z panelami PV przed rozprzestrzenianiem się ognia?

Odpowiedź: Same panele fotowoltaiczne nie zwiększają znacząco obciążenia ogniowego, ale ich obecność wymaga dopilnowania, by dach spełniał swoją klasę odporności ogniowej i nie stał się słabym punktem podczas pożaru. Rekomenduje się:

Niepalne pokrycie lub podkład: Jeśli to możliwe, warstwy dachu pod panelami (ocieplenie, poszycie) powinny być z materiałów niepalnych lub trudno zapalnych. Np. zastosowanie ciągłej izolacji z wełny mineralnej (klasa A1) pod panelami może działać jako bariera, utrudniając przedostanie się ognia do wnętrza budynku.
Zachowanie odporności ogniowej dachu: Jeżeli budynek wymaga określonej klasy REI dla przekrycia dachu (np. REI30 dla budynków średniowysokich ZL), montaż paneli nie zwalnia z utrzymania tej klasy. Trzeba więc zadbać, by np. przepusty kablowe przez dach były uszczelnione masami ogniochronnymi, a wsporniki paneli nie osłabiły konstrukcji przeciwpożarowej.
Odstępy instalacji od pokrycia: Dobrą praktyką jest montaż paneli kilka centymetrów nad powierzchnią dachu, tak by powietrze mogło chłodzić spód modułów – zmniejsza to ryzyko przegrzania pokrycia. Panele z tylną warstwą z szkła (tzw. podwójnie szklane) mają mniejszą palność niż te z plastikową folią od spodu – dostępne są nawet moduły z certyfikatem klasy ogniowej A (najwyższej) wg UL 790. Wybór takich modułów może ograniczyć możliwość zapalenia poszycia dachu.
Strefy oddzielenia na dachu: Jeśli powierzchnia dachu jest duża, warto podzielić układ paneli sekcjami z przerwami (np. pasami wolnej przestrzeni), co utrudni przenoszenie ognia pomiędzy grupami paneli. Nie powinno się instalować paneli bezpośrednio nad klapami dymowymi, oknami dachowymi ani zbyt blisko wywietrzników kominowych – to również forma oddzielenia pożarowego.

Podsumowując: sam montaż PV nie jest obecnie objęty szczegółowymi wymaganiami ppoż dla dachu, ale stosując powyższe środki można znacząco ograniczyć ryzyko, że ewentualny pożar instalacji PV spowoduje zajęcie całego dachu i poddasza.

43: Jak oznakować instalację PV, aby strażacy byli świadomi zagrożeń?

Odpowiedź: Bardzo ważnym elementem jest czytelne oznakowanie obecności instalacji fotowoltaicznej i jej elementów. W budynku powinny znaleźć się:

Tabliczka informacyjna przy głównym wyłączniku prądu budynku – wskazująca, że obiekt wyposażony jest w dodatkowe źródło zasilania w postaci paneli PV oraz czy posiada przeciwpożarowy wyłącznik prądu dla tej instalacji.
Schemat instalacji dla służb ratowniczych – często umieszcza się go przy wejściu lub w pomieszczeniu z rozdzielnią. Taki schemat (tzw. plan kontrolno-rozpoznawczy) pokazuje rozmieszczenie paneli na dachu, trasę przewodów DC, lokalizację falownika oraz wyłącznika PWP.
Oznaczenia na rozdzielnicy elektrycznej i falowniku – naklejki ostrzegawcze przy osprzęcie PV (np. „Uwaga – niebezpieczne napięcie DC z paneli PV, nawet przy wyłączonym zasilaniu AC”). Warto też oznaczyć kable PV etykietami co pewien odcinek (np. żółta koszulka z symbolem błyskawicy i opisem).
Znaki zewnętrzne – np. na drzwiach pomieszczenia falownika naklejka „Instalacja fotowoltaiczna” lub piktogram panelu słonecznego.

Podczas zgłoszenia instalacji powyżej 6,5 kW do PSP, służby wymagają dostarczenia dokumentacji z tymi informacjami – więc formalnie te elementy oznakowania powinny zostać wykonane. Dobrze oznakowana instalacja pozwala strażakom szybko zlokalizować wyłącznik i świadomie unikać kontaktu z elementami pod napięciem podczas akcji gaśniczej.

44: Czy istnieją rozwiązania do wczesnego wykrywania pożaru w instalacjach PV?

Odpowiedź: Standardowe czujki pożarowe wewnątrz budynku mogą nie wykryć pożaru paneli na dachu aż do momentu, gdy ogień się rozprzestrzeni. Dlatego dla istotnych instalacji PV stosuje się specjalne metody wczesnej detekcji. Jednym z rozwiązań są liniowe czujki termiczne (kable sensorowe) rozprowadzone wzdłuż ciągów kablowych lub pod panelami na dachu. Taki kabel czujnikowy reaguje na przekroczenie określonej temperatury na całej swojej długości – w razie pojawienia się ognia lub silnego przegrzania izolacji wyśle sygnał alarmu do centrali SSP. Inną metodą są czujki płomienia UV/IR skierowane na powierzchnię paneli – potrafią wykryć charakterystyczne promieniowanie powstające przy zapaleniu się elementów instalacji. Można też wykorzystać system CCTV z analityką wizyjną do detekcji dymu na dachu, choć to rozwiązanie mniej typowe. W pomieszczeniu falownika zaleca się montaż zwykłej czujki dymu lub termicznej – ponieważ to newralgiczny punkt (miejsce koncentracji kabli DC i urządzeń elektronicznych).

45: Czy stosuje się wykrywacze zwarć łukowych (AFCI) w instalacjach PV?

Odpowiedź: Wykrywanie zwarć łukowych (Arc Fault Detection) to stosunkowo nowa technologia, szerzej wymagana np. w Stanach Zjednoczonych dla instalacji PV powyżej pewnej mocy (zgodnie z NEC). W Europie i Polsce stosowanie specjalnych urządzeń AFCI w obwodach fotowoltaicznych nie jest obecnie obowiązkowe, ale jest dostępne jako dodatkowe zabezpieczenie. Niektórzy producenci falowników integrują funkcję AFCI – falownik monitoruje charakterystyki prądu DC i w razie wykrycia podpisu zwarcia łukowego (niestabilne, szybkozmienne przepięcia) odłącza wejście paneli. Tego typu zabezpieczenie może zapobiec wielu pożarom, bo łuk elektryczny jest częstą przyczyną zapłonu. Można też spotkać samodzielne moduły AFCI instalowane na stringach PV. W Polsce część rzeczoznawców ppoż może rekomendować AFCI jako dobrą praktykę przy dużych instalacjach, choć nie jest to wymagane przez przepisy. Zastosowanie detekcji łuków podnosi koszt instalacji, ale znacząco zwiększa jej bezpieczeństwo. Wraz ze wzrostem mocy i gęstości instalacji PV w budynkach można spodziewać się, że w przyszłości także nasze normy lub wytyczne będą zalecać użycie urządzeń AFCI dla ochrony przeciwpożarowej.

46: Czy instalacja PV wymaga ochrony odgromowej i przepięciowej?

Odpowiedź: Panele na dachu zwiększają prawdopodobieństwo oddziaływania wyładowań atmosferycznych, dlatego należy przeanalizować kwestię odgromienia. Jeśli budynek ma istniejącą instalację odgromową (LPS), panele i ich konstrukcja powinny zostać włączone w jej strefę ochronną lub dodatkowo zabezpieczone. Często metalowy stelaż paneli jest uziemiany i łączony z instalacją odgromową – tak, by w razie uderzenia pioruna prąd poszedł preferencyjnie przewodami odgromowymi, a nie przez kable DC. Nie ma natomiast wprost przepisu, że każda instalacja PV wymusza montaż piorunochronu – decyzję podejmuje projektant na podstawie analizy ryzyka (norma PN-EN 62305). Ochrona przepięciowa jest za to wymagana: zgodnie z normami elektrycznymi, obwody DC paneli powinny być wyposażone w ograniczniki przepięć typowo klasy II (SPD typu 2) po stronie DC i AC, zwłaszcza jeśli budynek ma LPS. Takie ochronniki zabezpieczają przed przeniknięciem impulsu piorunowego do instalacji – co mogłoby spowodować pożar w falowniku lub rozdzielni. Podczas uzgadniania ppoż rzeczoznawcy często zwracają uwagę na obecność ochronników przeciwprzepięciowych dedykowanych PV. Warto również zadbać o prawidłowe uziemienie ram paneli i falownika – złe uziemienie może powodować iskrzenia. Podsumowując: instalacja PV powinna spełniać standardowe wymagania ochrony odgromowej budynku (jeśli budynek jej wymaga) oraz musi mieć ochronę przeciwprzepięciową zgodną z normami, co pośrednio chroni też przed pożarem wskutek przepięcia.

47: Jak straż pożarna gasi pożary instalacji fotowoltaicznych?

Odpowiedź: Gaszenie płonących paneli lub elementów instalacji PV jest trudniejsze niż zwykłego pożaru, z uwagi na zagrożenie porażeniem prądem. Strażacy stosują specjalne procedury: w pierwszej kolejności odłączają zasilanie – wyłączają przeciwpożarowy wyłącznik prądu, co odcina falownik i zasilanie AC budynku. Jednak panele nadal generują DC, dlatego ratownicy zachowują maksymalną ostrożność, traktując całą instalację jako czynną elektrycznie. Do gaszenia używa się środków nieprzewodzących prądu jeśli to możliwe – np. gaśnic proszkowych lub dwutlenkowo-węglowych (CO₂) skierowanych na urządzenia elektryczne. Przy dużym pożarze dachu strażacy mogą użyć wody, ale w postaci rozproszonego prądu mgłowego z bezpiecznej odległości – tak, by zmniejszyć ryzyko porażenia (woda rozpylona ma dość wysoką rezystancję). Z reguły unika się podawania zwartego strumienia wody bezpośrednio na panele pod napięciem W dzień, gdy panele produkują prąd, straż może rozważyć zacienienie instalacji (np. przykrycie paneli plandeką, pianą gaśniczą) by obniżyć napięcie – choć to bywa trudne w praktyce. Dodatkowo, strażacy używają sprzętu dielektrycznego (bosaki, nożyce z izolacją) do usuwania elementów instalacji. Procedury PSP jasno wskazują, by w czasie akcji cały zespół uważał na oznaczone strefy, gdzie przebiegają kable PV i traktował je jako „pod napięciem cały czas”. Jeśli pożar budynku nie ma związku z PV (np. pali się piwnica), straż i tak wyłącza PWP na początku działań. Warto podkreślić – wbrew mitom – strażacy gaszą pożary budynków z PV, tylko robią to z odpowiednią taktyką i ostrożnością, a nie „czekają aż się wypali”.

48: Jak zapobiegać pożarom instalacji fotowoltaicznych?

Odpowiedź: Zapobieganie zaczyna się już na etapie montażu – fachowy projekt i instalacja to podstawa. Należy używać komponentów wysokiej jakości: certyfikowanych paneli, kabli fotowoltaicznych o odpowiedniej izolacji, złączek MC4 jednej marki (mieszanie złączek różnych producentów to częsta przyczyna awarii). Wszystkie połączenia muszą być starannie wykonane i zabezpieczone przed wodą – luźny konektor czy przewód ocierający o krawędź dachu mogą po czasie spowodować zwarcie. Kolejny element to zabezpieczenia elektryczne: właściwie dobrane bezpieczniki lub wyłączniki nadprądowe na stringach PV oraz ograniczniki przepięć ograniczą skutki awarii. Warto przestrzegać zaleceń producentów co do okresowej kontroli połączeń (np. dokręcanie złącz śrubowych w falowniku). Przeglądy termowizyjne instalacji PV są bardzo skuteczne – kamerą termowizyjną można wykryć przegrzewające się punkty (hotspoty, luźne złącze) zanim dojdzie do zapłonu. W kontekście zapobiegania pożarom ważne jest również utrzymanie modułów w czystości – nadmierne zabrudzenie czy zacienienie powoduje lokalne przegrzewanie ogniw. Jeśli instalacja jest duża, warto rozważyć segmentację na mniejsze sekcje z osobnymi zabezpieczeniami, co ograniczy energię dostępna podczas zwarcia. Oczywiście kluczowe jest też przeszkolenie użytkowników – by nie dokonywali samodzielnie przeróbek, nie myli paneli gdy są uszkodzone, reagowali na wszelkie niepokojące objawy (zapach spalenizny przy falowniku, częste wybijanie bezpieczników). Dobrą praktyką jest również wyposażenie budynku w odpowiednie gaśnice – np. gaśnica proszkowa lub jeszcze lepiej gaśnica śniegowa CO₂ w pobliżu falownika, by móc szybko ugasić ewentualny pożar urządzeń elektrycznych bez ryzyka porażenia. Sumarycznie, staranne wykonanie i regularna kontrola to najlepsza prewencja pożarowa dla PV.

49: Czy instalacje fotowoltaiczne muszą mieć specjalne systemy gaśnicze?

Odpowiedź: Typowe instalacje fotowoltaiczne (jak na dachach budynków mieszkalnych czy komercyjnych) nie wymagają dedykowanych stałych systemów gaśniczych – przepisy nie nakładają obowiązku instalowania np. tryskaczy nad panelami czy automatycznych gaśnic. W praktyce byłoby to trudne (panele są na zewnątrz). Jednak w pewnych sytuacjach, jeśli ryzyko pożaru PV oceniane jest jako bardzo wysokie i potencjalne skutki groźne (np. duża instalacja na dachu magazynu wysokiego składowania), inwestor może rozważyć dodatkowe zabezpieczenia – np. rurki z dyszami tryskaczowymi nad rozdzielnicą DC/falownikiem (wewnątrz budynku) podłączone do instalacji tryskaczowej budynku lub do butli ze środkiem gaśniczym. W praktyce jednak najczęściej stosowanym środkiem jest właśnie wyłącznik przeciwpożarowy i dobre wykrywanie. Dla farm fotowoltaicznych na gruncie, kluczowe jest utrzymanie czystości terenu pod panelami (niska trawa, brak materiałów palnych), by ewentualny pożar od zwarcia w skrzynce przyłączeniowej nie rozprzestrzenił się. Reasumując: nie ma obowiązku montażu odrębnego systemu gaśniczego dla PV – wystarczające jest spełnienie wymogów odcięcia zasilania i ewentualnie uzbrojenie budynku w standardowe gaśnice.

50: Czy obecność instalacji PV wpływa na ubezpieczenie budynku pod kątem pożaru?

Odpowiedź: Odpowiedź: Tak – w przypadku budynków innych niż jednorodzinne (np. komercyjnych, przemysłowych, magazynowych), obecność instalacji fotowoltaicznej wpływa na ocenę ryzyka pożarowego przez ubezpieczycieli. Większość firm ubezpieczeniowych wymaga w takiej sytuacji dodatkowych informacji i dokumentacji zabezpieczeń przeciwpożarowych – w szczególności:

uzgodnienia instalacji PV z rzeczoznawcą ds. ppoż (dla mocy >6,5 kW),
zgłoszenia instalacji do PSP,
instalacji przeciwpożarowego wyłącznika prądu,
zastosowania urządzeń wczesnego wykrywania pożaru.

Niektóre towarzystwa ubezpieczeniowe, powołując się na międzynarodowe wytyczne (np. FM Global DS 1-15, DS 5-48), rekomendują zastosowanie dedykowanych detektorów pożarowych do nadzoru nad instalacjami PV – szczególnie w budynkach o wysokiej wartości ubezpieczenia. W dokumentach tych zalecane są m.in. czujniki kablowe (linearne)instalowane w przestrzeniach narażonych, takich jak ciągi kablowe DC, przestrzenie pod panelami czy wnętrza rozdzielnic.

W praktyce rozwiązaniem spełniającym te zalecenia jest m.in. Signaline FT-R – detekcyjny kabel termiczny dostępny w ofercie FUMARO, który umożliwia wczesne wykrycie przegrzania lub pożaru w strefach instalacji PV. Tego typu zabezpieczenie może być wymagane przez ubezpieczyciela jako warunek objęcia ochroną budynku z PV, zwłaszcza w przypadku instalacji na dachach hal, centrów handlowych, obiektach o wysokim zagrożeniu dla mienia lub ciągłości działalności.

Zgłoszenie faktu istnienia PV do ubezpieczyciela jest konieczne – zatajenie tej informacji może skutkować ograniczeniem wypłaty odszkodowania. Warto również zawrzeć zapis o PV w polisie jako osobnej pozycji majątkowej (sprzęt + montaż). Podsumowując: obecność instalacji PV w budynku wielkokubaturowym zwiększa oczekiwania ubezpieczyciela względem zabezpieczeń przeciwpożarowych, a ich brak może skutkować nieprzyjęciem odpowiedzialności za szkody pożarowe związane z instalacją.

Bibliografia: Przepisy, normy, wytyczne

Warunki techniczne budynków (WT)
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.
w pełnym brzmieniu – gov.pl
Rozporządzenie MSWiA z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków
tekst jednolity – Dz.U. 2023 poz. 822
Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej
aktualny tekst – Dz.U. 2022 poz. 2057
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane
tekst jednolity – Dz.U. 2023 poz. 682
PN-EN 54 – Systemy sygnalizacji pożaru
przegląd norm serii EN 54 – pkn.pl
PN-EN 12101 – Systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła
przegląd norm z serii 12101 – pkn.pl
PN-HD 60364-7-712:2016 – Instalacje elektryczne niskiego napięcia – Część 7-712: Fotowoltaiczne systemy zasilania
szczegóły normy – pkn.pl
Wytyczne FM Global
oficjalny katalog FM Global Data Sheets – fmglobaldatasheets.com
Signaline – detekcja pożaru kablami termicznymi
oficjalna strona producenta – signaline.com
CNBOP-PIB – Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej
oficjalna strona i wykazy dopuszczeń – cnbop.pl
Portal Inżynier Budownictwa – artykuły branżowe o oddymianiu i SSP
inzynierbudownictwa.pl – dział bezpieczeństwo pożarowe
Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Pożarnictwa (SITP)
oficjalna strona – sitp.home.pl
Portal emiter.net.pl – sprzęt oddymiający i wentylacja ppoż
emiter.net.pl – klapy i wentylatory oddymiające
mpoia.pl – interpretacje przepisów dot. oddymiania i ochrony ppoż.
Małopolska Okręgowa Izba Architektów – mpoia.pl
Komendy PSP – komunikaty i poradniki nt. instalacji PV
przykład: PSP Oława – o pożarach instalacji PV